Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Síða 7

H e l g i H á l f d a n a r s o n
TMM 2009 · 1 7
ar hann til dæmis að brageyra Íslendinga hafi sljóvgast gagnvart hálf-
rími og hann hrósar Snorra sérstaklega fyrir að fela bragform sitt svo
kunnáttusamlega: „Og ef til vill er bragsnilld hans hvergi jafn hrífandi
og í háttfrjálsu ljóði.“ En háttfrjáls var ekki það sama og formlaus, og
Kristján Árnason bendir réttilega á að sem ljóðaþýðandi hafi Helgi notið
sín best þegar hann glímdi við kveðskap sem einkenndist af klassísku
yfirbragði, fágun og ögun. Það var í honum samhljómur við hin forn-
klassíska anda og líklega tókst honum þess vegna svona vel upp í þýð-
ingu á grískum harmleikjum, jafnvel þótt grískan væri honum ekki
töm.
Í þýðingum mætast tveir ólíkir höfundar, skáldið og þýðandinn, og
kannski veltur ágæti þýðingarinnar á samhljómi þeirra. Auðvitað
glímdi Helgi stundum við skáld sem hentuðu honum síður en hin klass-
ísku, og þá gat orðalagið stöku sinnum orðið upphafið og fjarlægt. Hitt
var þó miklu algengara að hann sækti í kveðskap sem stóð honum
nærri. Helgi þekkti vel þau sannindi, sem þýðandinn Ernst Harthern
vitnaði eitt sinn til með skemmtilega óframsæknum hætti í bréfi til síns
höfundar, Halldórs Laxness: „Það er með þýðingar einsog konur. Ef þær
eru fallegar, eru þær ekki alltaf trúar. Ef þær eru trúar, eru þær ekki
alltaf fallegar.“ Helgi leitaðist við að fanga anda, ekki bókstaf og þótt
hann væri afar nákvæmur þýðandi fórnaði hann aldrei þeim töfrum
sem skilur bókmenntatexta frá skýrslugerð.
Það er alkunna að Helgi sinnti engum höfundi jafn vel og William
Shakespeare. Hann þýddi öll leikrit hans, að minnsta kosti fjórtán af
sonnettunum og meira að segja tvær bækur um hann sem ekki eru
komnar út, þótt von sé á annarri þeirra seinna á árinu. Enn hefur ekki
verið skrifuð alvöru úttekt á Shakespeareþýðingum Helga og til þess eru
aðrir betur fallnir en ég, en einn algengan misskilning langar mig að
leiðrétta. Hann er sá sem stundum heyrist meðal leikhúsfólks að Helgi
hafi verið ákaflega erfiður með þessar þýðingar sínar og enginn mátt
nota þær eða eiga við þær hið minnsta. Þvert á móti. Helgi gaf öllum
leyfi til að nota þýðingar sínar, og jafnvel stytta þær og breyta þeim að
vild. Bara með einu skilyrði: Væri þeim breytt, mátti ekki leggja nafn
hans við þær; þá voru þær ekki lengur hans höfundarverk. Við þetta
skilyrði getur enginn réttsýnn maður haft nokkuð að athuga.
Samfylgd Helga Hálfdanarsonar og bókaútgáfu Máls og menningar
var löng, spannaði meira en hálfa öld. Þar kom út fyrsta bók hans,
ljóðaþýðingarnar Handan um höf, árið 1953, og þar kom líka síðasta
verkið frá hans hendi meðan hann lifði, útgáfa hans á Völuspá, árið
2007. En samfylgdin var ekki óslitin. Fyrstu Shakespeareþýðingar Helga
TMM_1_2009.indd 7 2/11/09 11:27:24 AM