Úrval - 01.04.1947, Page 11

DÁLEIÐSLA
um. Mjög vangefna menn og fá-
vita er varla mögulegt að dá-
leiða. í skáldsögum, sem samdar
voru fyrir nokkrum áratugum,
þegar mest var rætt manna á
meðal um dáleiðslu, gripu
höfundar alloft til hennar, líkt
og sumir nútímahöfundar hafa
heimfært kenningu Freuds upp
á dæmi úr daglega lífinu. Marg-
ir munu minnast þess að hafa
lesið skáldsögu, þar sem ill-
menni dáleiðir heiðursfólk og
lætur það fremja hvers konar
glæpi í þágu sína, þjófnað, rán
og jafnvel morð, eða tælir með
þessum brögðum góða og sak-
lausa stúlku til lags við sig, þótt
hún hafi megna andstyggð og
hatur á þessu fúlmenni. Við
vitum nú, að þetta er ekki alls
kostar rétt sálarfræði, heldur
skáldagrillur, byggðar á mis-
skilningi, úreltum sálfræðikenn-
ingum og rangri lýsingu á eðli
dáleiðslunnar í alþýðlegum
fræðiritum, en ekki á athugun-
um, sem skáldsagnahöfundar
hafa sjálfir gert á mannlegu sál-
arlífi.
Það gagn, sem hafa má af dá-
leiðslunni, er einnig ekki eins
mikið og menn gerðu sér í
fyrstu vonir um. Samt sem áður
er hún til ýmissa hluta nytsam-
8
leg. Rannsókn á henni hefur
aukið mjög skilning manna á
eðli venjulegrar sefjunar. Ann-
ars er dáleiðslu mest beitt við
geðlækningar, bæði sem rann-
sóknaraðferð og lækningarað-
ferð. Það er stundum hægt að
draga úr og jafnvel lækna með
dáleiðslu ýmisskonartrufluneða
veiklim á sálarlífinu, svo sem.
djúpa vanmáttarkennd, „ástæðu-
lausa“ hræðslu, ásókn kveljandi
hugsana og ómótstæðilega löng-
un til að gera þetta eða hitt. En
oftast dugir dáleiðslan ekki ein-
sömul, hún er góð í byrjun til
að hrífa manninn út úr venju-
bundnum hugsunarhætti og
beina honum inn á nýjar leiðir.
En jafnframt verða uppeldis-
eða læknisráðstafanir að vera
henni samfara og taka við af
henni, ef varanlegur árangur á
að nást. Ennfremur er ekki
hægt að beita dáleiðslu við alla,
og hafa þá aðrar tegundir sefj-
unar gefizt betur, svo sem við-
töl við manninn, sem leiða hann
smám saman til sjálfssefjunar.
Sömuleiðis hefur dáleiðsla ekki
gefizt vel til að bæta minni vitna
og til þess að fá sakamenn til
að játa afbrot sín. Flesta
þeirra er ekki hægt að dáleiða
sakir mótþróa þeirra. Og þótt