Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 140

meðferðina. Áður en hafíst er handa er vert að muna
eftir deyfingu, ýmsir valmöguleikar.
a) Yfírborðsdevfíng - Xylocain, Emla. Krem
borið á sár, hentar vel á grunn hruflsár sem þarf að
þrífa upp. Efóhreinindi sitja föst má notabursta, hníf
eða nál til að þrífa þau.
b) Staðdevfing (local infiltration) - hentar vel við
flest sár, deyfingu sprautað meðffam sárbrúnum. Tekur
strax, lítið mál að bæta við deyfmguna og rýkur úr á
tiltölulega stuttum tíma. Lídocain langalgengasta
deyfílyfíð, ýmist 1 eða 2% með eða án adrenalíns.
Venja að nota án adrenalíns á fíngrum, tám, nefbrodd,
penis, þunna flipa, þ.e. svæði þar sem blóðstreymið er
eingöngu úr einni átt. Æðasamdráttur adrenalíns
veldur þá vissri hættu á drepi. Önnur deyfllyf s.s.
Marcain lítiðnotuð íþessardeyfíngar. Marcainhefur
lengri verkunartíma en Lidocain.
c) Blokkdevfingar - stærri útlimasár og sár með
áverka á sinar og taugar þar sem jafnvel þarf að
stækka sárið er oftast betra að gera að í stærri deyfmgu.
Lídocain (gott blokk getur gefíð allt að tveggja tíma
vinnufrið) og Marcain (lengra) eru þau lyf sem notuð
eru. Algengustu blokkdeyfingar sem lagðar eru á
slysadeild eru; "digital, axiilaris, medianus, radialis
og uinarisblokk".
Aðrir möguleikar s.s.mænu deyfingar og svæfing
eru utan þess sem fjallað erum hér, þ.e. meðferð sára
á slysadeild, en stundum þarf að grípa til þeirra þegar
um svöðusár eða börn er að ræða
HREINSUN SÁRA
Sárum má skipta í flokka eftir hreinleika þeirra.
Sú skipting er þó eins og flest mannanna verk
ófullkomin og markalínur óljósar.
Hrein sár, í raun varla til, eru þá sár sem eru
ómenguð af bakteríum (t.d. aðgerðarsár þar sem unnið
er við aseptískar aðstæður).
Oltrein sár, öll slysasár eru í eðli sínu óhrein,
mengun þá ýmist af húð eða úr umhverfínu.
Sýkt sár, þá eru komin fram einkenni sýkingar
s.s. þroti, roði, gröftur osfrv.
Öll slysasár eru óhrein en fá samt mismunandi
meðferð eftir því hve mikil mengunin er. Reyndar þá
oft tekið tillit til annarraþátta s.s. aldur sárs, heilsufars
og aldurs viðkomandi. "Hreinir" skurðirþar sem ekki
sjástóhreinindi erunæstumaldreimeðhöndlaðirmeð
sýklalyfjum fyrirbyggjandi meðan slíkmeðferð eroft
viðeigandi ef um tætt, djúp og verulega menguð sár er
að ræða. Það erheldurekki alltafástæða til að meðhöndla
sýkt sár með sýklalyfjum, við minniháttar byrjandi
sárasýkingar hjá annars hraustu fólki er oftast nóg að
þrífa vel og búa um sterilt, ónæmiskerfið sér um
afganginn. Ef sárasýkingar eru meðhöndlaðar með
sýklalyfjum er nauðsynlegt að taka strok og senda í
ræktun áður en meðferð hefst. Efupphafsmeðferð ber
ekki árangur er rétt að geta valið næsta lyf skv. næmi
en ekki er forsvaranlegt að skjóta blint. Varðandi val
á sýklalyfjum vil ég leyfa mér að vísa í leiðbeiningar
sem Sigurður Guðmundsson hefur tekið saman.
I hugum okkar flestra er stífkrampi eitthvað sem
við reiknum ekki með að reki á íjörur okkar. Það er
hinsvegar ekki útdauð sýking og vert að gefa þeim
möguleika gaum þegar við fáumst við t.d. verulega
jarðvegsmenguð sár eóa dýrabit. Bólusetning bama er
í góðu horfi hérlendis en síðan er það undir hverjum og
einumkomið hversu vel þeim erviðhaldið. Því miður
er oft lítið um slíkt. Síðustu tetanus-bólusetningu fá
börn við 6 ára aldur og má reikna með að hún haldi í
10 ár. Þegar sárum af ofangreindri týpu er sinnt á
slysadeild og lengri tími liðinn fær viðkomandi
iðulegast "booster" að bóluefninu. Til að fá fulla
endurbólusetningu þyrfti síðan tvær viðbótargjafir
innan árs. Slík endurbólusetning dygði a.m.k. næstu
10 ár. Vörn af "booster" dugar væntanlegar lenguren
10 ár en þetta er sú viðmiðun sem við höfum á
slysadeild. Ef hættan er talin því meiri (t.d.
stífkrampatilfelli komið upp nýlega í nánasta
umhverfi) er rétt að íhuga immunoglobulin gjöf.
Öll slysasár þarfað þrífa. Eftaka á strok í ræktun
er best að gera það fyrir þvott. Auðveldast að þrífa
helstu óhreinindi burt undir rennandi kranavatni.
Heila húð umhverfis sárið má síþan þvo með
sótthreinsandi sápu og efnum. Hibiscrub og
klórhexidín algengirkostir. I sárið sjálftá ekki að nota
annað en "fysiologíska" vökva svo sepi saltvatn eða
kranavatn. Röksemdin þar á bakvið er sú að
"nonfysiologískir" vökvarvaldaalltafeinhverjudrepi
á frumum í sárinu. Tilgangur hreinsunar er hinsvegar
að þrífa burt slíkar leifar þar sem óhreinindi og dauður
vefur í sári seinkar gróanda og eykur hættu á sýkingu.
I langflestum tilvikum þegar um er að ræða fersk sár
er þetta fullnægjandi þvottur. Reyndar em nú nýlega
komnar út rannsóknarniðurstöður sem benda til að
sýkingartíðni er ekki meiri þótt þessi sár séu eingöngu
þvegin með kranavatni ef hitastig þess er sem næst
126
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.