Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 108

NUTIMA GENTÆKNI OG
SIÐFRÆÐI HENNAR
Erlendur Jónsson
NÝ TÆKNI
í KVIKMYNDINNI Júragarðurinn birtast á
myndrænan hátt tvenns konar vísindi og
tækniframfarir þeim tengdar, sem þegar hafa haft
mikil áhrif á lífsmynstur nútímamannsins og margt
bendir til að eigi eftir að gerbreyta heimssýn okkar og
afstöðu til lífsins. Annars vegar er í kvikmyndinni
mikil áhersla iögð á notkun tölvutækni til ýmissa
verka, svo sem stj órnun öryggisbúnaðar og úrvinnslu
upplýsinga. Hins vegar kemur fram sú hugmynd, að
hægt sé að „endursmíða“ ýmsar risaeðlur fyrri tíma úr
DNA-bútum úr blóði, sem flugur hafa sogið úr þeim.
Tölvutækni, líftækni og samspil þeirra: hér er
komin í senn spennandi og ógnvekjandi mynd af
framtíðinni, mynd sem ógnar sjálfsímynd mannsins á
annan veg en ýmsar aðrar tækniframfarir hingað til,
eins og smíði kjarnorkuvopna, en býður einnig upp á
stórkostlega möguleika, jafnvel möguleika, sem menn
hafa ekki enn einu sinni getað látið sig dreyma um.
Þessar tvær tæknigreinar eru í vissum skilningi
ögrun við manninn og hégómagirnd hans, vegna þess
að þærtengjast manninum sérstaklega náið: þær bjóða
upp á möguleikann að „líkja eftir“ manninum, hvor á
sinn hátt. Vélmenni, gervigreind, skákforrit og
ýmislegt fleira vekur athygli á möguleikanum að
vélar geti öðlast jafnvel meiri „greind“ í einhverjum
skilningi en maðurinn í framtíðinni, smíðaðir verði
„róbotar" sem geti síðan smíðað enn ful lkomnari róbota
og þannig ógnað veidi mannsins á jörðunni. Á hinn
bóginn má segja, að maðurinn hafí uppgötvað sjálfan
lykilinn að lífínu, DNA-sameindina, sem er nokkurs
Höfundur er með doktorsgráðu í heimspeki og er
dósent við Háskóla Islands.
konarlíffræðilegtforritsem stjómarlífrænni starfsemi
hverrar lífvem í samspili við umhverfíð. Við erum
búin að komast að leyndarmáli sjálfs lífsins.
Samtenging og samvinna þessara greina býður
jafnvel upp á enn öflugri þróun á stjórnun lífsins:
tölvur má nota til þess að tengja saman og vinna úr
upplýsingum um það, hvemig DNA virkar og síðan til
að reikna út, hvernig það megi nota til að smíða hinar
margvíslegustu lífvemr.
Tækniframfarir hafa í för með sér aukinn mátt
mannsins; það er einmitt markmið þeirra. En þetta
býður annars vegar upp á möguleikann að nýta hið
aukna vald okkar yfir náttúrunni í þágu mannkynsins
og stuðla að umbótum, en hins vegar býður það líka
heim þeirri hættu að þetta sama vald verði misnotað.
Því verða ýmsar spurningar áleitnar andspænis tækni
eins og líftækni: Getur hún fært okkur óæskilega
mikið vald yfír náttúmnni og öðmm mönnum? Getur
hún gert okkur kleift að búa til nýja einstaklinga og
jafnvel fjölfalda þá, búa til „skrímsli“, velja úr
óæskilega einstaklinga, valda umhverfísspjöllum eða
búa til hræðileg líffræðivopn? Hér kemur siðfræðin til
sögunnar: Hvemig eigum við að bregðast við þeim
möguleikum, sem við stöndum frammi fyrir? Hvað á
að gera? Á að leyfa óheftar rannsóknir og gefa
vísindamönnum lausan tauminn? Eða á að setja
einhverjar reglur eða lög um það, hvers konar
rannsóknir megi stunda og hvernig megi nota þær
upplýsingar, sem aflað er? Eða jafnvel banna allar
rannsóknir á sviði gentækni?
Siðfræðin fjallar um það, hvemig við getum hugsað
skipulega og fræðilega um siðferðilegan vanda, þ.e.
vandann um það, hvað við eigum að gera, hvernig við
eigum að hegða okkur. Þessi vandi hefur vissulega
fylgt mannkyninu frá alda öðli, og það er auðvitað ekki
98
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.