Læknaneminn - 01.04.1994, Síða 143

EITRANIR
- Y firlit um bráðameðferð -
Jón Baldursson
INNGANGUR
EITRANIR afvöl dum lyfj a eða annarra hættulegra
efna eru algengar í tækniþjóðfélagi nútímans (1). I
þessari grein er ætlunin að gefa yfirlit um þá
bráðameðferð, sem veita þarf í eitrunartilfellum.
Umræðan skiptist í fimm kafla og miðast við aðstæður
ábráðadeild sjúkrahúss. Fyrst verður fjallað stuttlega
um lífsnauðsynlega meðferð, sem að jafnaði gengur
fyrir öðrum aðgerðum. Síðan verður farið yfir helstu
möguleika við greiningu (diagnostic) og því næst
rætt um hreinsun og aðferðir til að draga úr frásogi
eitraðra efna. Sérstaklegaverðateknir fyrirkostirog
gallar magatæmingar og hvenær ástæða er til að beita
henni og hvenær ekki. Þá koma kaflar um leiðir til að
flýta útskiinaði eitraðra efna og um sértæka meðferð,
svo sem mótefni. Loks er ijallað um ákvörðun um
sjúkrahússvistun í eitrunartilfellum.
LÍFSNAUÐSYNLEG MEÐFERÐ
Við öll slys og bráða sjúkdóma þarf að byrja á að
tryggja sjúklingnum andardrátt og blóðrás. Þetta á
vissulega einnig við um eitranir (2). Stundum eru
þessi almennu grundvallaratriði nefnd
stuðningsmeðferð, en það er að vissu leyti rangnefni,
því að í reynd er um lífsnauðsynlega meðferð að ræða.
A ensku er gjarnan talað um „ABC’s“ (airway,
breathing, circulation) og vísað til þess að fyrst aföllu
þarf að opna öndunarveg og halda honum opnum,
síðan tryggja andardrátt og þá blóðrás.
Höfundur er sérfrœðingur í bráðalœknisfrœði og
starfar á slysa- og sjúkravakt Borgarspítala.
Öndunarhjálp
Ýmsum eitrunum fylgir hætta á uppsölum og
ásvelgingu (aspiration) eða lungnabólgu (chemically
induced pneumonitis). Til að opna öndunarveg getur
þurft að hreinsa ælu eða töfluleifar úr munni og koki
sjúklingsins. Barkaþræðing (endotracheal intubation)
er brýn nauðsyn, ef sjúkl ingurinn er rænulítil 1 eða með
lélegt kokviðbragð (gag reflex), sérstaklega ef
magaskolun er fyrirhuguð. Sjúklinga með slævða
öndun (pC02 > 50) þarf að barkaþræða og setja í
öndunarvél. Súrefni á að gefa öllum sjúklingum með
skerta meðvitund eða súrefnisskort (p02 < 60). Rétt
er að gefa óhikað 100 % í fyrstu, nema rökstuddur
grunur sé um að koltvíildi (CO,) sé að safnast fyrir,
sem einkum á sér stað vegna langvinnra
lungnasjúkdóma.
Blóðrás
Lyf og eitruð efni geta spillt blóðrás á ýmsan hátt.
Hjartsláttartruflanir þarf að meðhöndla markvisst.
Til dæmis er best að gefa glúkagon við alvarlegum
hægagangi (bradycardiu) vegna eitrunar af völdum
beta-blokkara. Annað dæmi er gjöf bíkarbónats við
alvarlegum sleglatruflunum vegna þríhringja
geðdeyfðarlyíja (tricyclic antidepressants). Við
alvarlegum digitalis-eitrunum er hægt að gefa sértæk
mótefni (Fab fragment). í flestum eitrunartilfellum
er þó ekki völ á sértækri mótefnagjöf af þessu tagi og
eru þá að jafnaði notuð sömu lyf og venjulega við
hjartsláttartruflunum en auk þess getur þurft að beita
gangráðs- eða raflostsmeðferð.
Eitrun getur fylgt blóðþrýstingsfall, sem einatt
stafar af óeðlilegri víkkun æða. Þá er rétt að láta
sjúklinginn liggja flatan í 10-15° halla í
höfuðsteypingu (Trendelenburg-stöðu). Sjálfsagt er
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
129