Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 153

Verður það notað hér eftir í þessari samantekt í
samræmi við þá hefð.
Algengi
Rannsóknir ýmissa hópa á algengi PSD benda til
þess að það sé 30-50% á fyrstu mánuðunum eftir
áfallið. Efri mörkin eiga fremur við um inniliggjandi
sjúkiinga en þau neðri um göngudeildarsjúklinga.
Þær rannsóknir sem skilja á milli sjúklingameð djúpa
og væga geðlægð benda til þess að hlutföll þeirra séu
nokkurn veginn jöfn i þessum sjúklingahópi
(Starkstein og Robinson 1989 til yfirlits).
Einkennafrœði og greining
Helstu einkenni djúprar geðlægðar hjá PSD-
sjúklingum eru depurð, kvíði, spenna, áhugaleysi,
einbeitingarskortur, svefnröskun með árvöku,
lystarleysi, þyngdartap og dauðaóskir eða
sjálfsvígshugmyndir. Rannsókn sem bar saman 43
PSD-sjúklinga og43 samanburðarsjúklingaþarsem
sjúklingar í báðum hópum uppfylltu skilmerki DSM-
III um djúpa geðlægð sýndi ekki marktækan mun á
einkennafræði þessara tveggja hópa (11).
Helstu einkenni vægrar geðlægðar hjá PSD-
sjúklingum eru depurð, svefnröskun, framtaksleysi,
einangrun, einbeitingarerfiðleikar, áhugaleysi,
svartsýni, skapstyggð og viðkvæmni. Ferill þeirra
sjúklinga er líkur ferli samanburðarsjúklinga með
greininguna dysthymia, þar sem persónuleikaþættir
virðast vega þungt í meingerðinni.
Eftirfylgd
Dj úp geðlægð gengur yfir án meðferðar á 1 -2 árum
hjá PSD-sjúklingum. Meiri hluti sjúklinga með væga
geðlægð er á hinn bóginn enn þunglyndur 2 árum eftir
heilablóðfallið. Nýleg rannsókn sýndi að þunglyndi
og félagsleg einangrun drógu marktækt úr lífslíkum
PSD-sjúklinga á fyrsta áratug eftir heilablóðfall (12).
I rannsókn Starkstein et al. (13) virtist vera fylgni
milli varanleika þunglyndiseinkenna og skemmda á
svæði arteria cerebri media samanborið við skemmdir
i heilastofni eða litla heila.
Ahœttuþœttir - leit að orsakatengslum
Staðsetning og stærð skemmdar. Rannsóknir
Robinsons og félaga hafa rennt stoðum undir að djúp
geðlægð hafi aðeins marktæka fylgni við skemmdir í
vinstri framheilaberki eða basal ganglia (3).
Samkvæmt niðurstöðum þeirra aukast áhrifín eftir
því sem skemmdin liggur nær framenda heilans.
Væg geðlægð (dysthymia) reyndist ekki hafa slíka
fylgni. I öðrum rannsóknum hefur einnig komið fram
fylgni milli þunglyndiseinkenna og skemmda í hægra
framheilaberki eða í framheilaberki óháð heilahveli
(14). Rýmun á heilavef neðan heilabarkar ("subcortical
atrophy"-sem hefur þá oftast átt sér stað fyrir
heilablóðfallið) virðist vera áhættuþáttur fyrir PSD.
M.a. hefurkomið framhátthlutfall skemmdaí heilavef
neðan heilabarkar hjá PSD-sjúklingum miðað við
samanburðarhóp sem ekki var með merki geðlægðar
eftir heilablóðfall.
A.m.k. fimm rannsóknir hafa athugað þátt stærðar
skemmdar á þróun PSD. Hafa tvær sýnt fylgni við
stærð, tvær enga fylgni, en sú fímmta sýndi aðeins
fylgni ef skemmdin var í hægra heilahveli (14).
Líkamleg fötlun. Margar rannsóknir hafa metið
þátt líkamlegrar fötlunar í tilurð PSD. I flestum þeirra
hafa ekki komið fram tengsl milli ADL-mats (geta til
athafna daglegs lífs) og PSD fyrstu mánuðina eftir
áfallið. A hinn bóginn virðist veruleg líkamleg fötlun
annaðhvort viðhalda þunglyndi PSD-sjúklinga eða
trufla verulega endurhæfingu þeirra miðað við
samanburðarhóp. Nýleg og vönduð íf amsýn rannsókn
sýndi að þótt hópur PSD-sjúklinga væri sambærilegur
við samanburðarhóp m.t.t. taugasjúkdómagreiningar,
lýðfræðilegra þátta, truflunar á skilvitund,
staðsetningar og stærðar heilaskemmdar, ADL-mats
og félagslegrar virkni á fyrstu mánuðum eftir
heilablóðfallið, þá fylgdu hóparnir ekki sömu
endurhæfíngarferlum (15). Tveimur árum eftir áfallið
voru sjúklingar sem höfðu verið greindir með
þunglyndi strax í spítalalegunni mun skemur komnir
en aðrir við að ná valdi á athöfnum daglegs lífs,
líkamlegri fæmi reyndist vera lakari og taltruflun
meiri hjá þeim en samanburðarhópnum.
Greindarskerðing og truflun á skilvitund.
Meiri röskun verður á skilvitlegri getu PSD-sjúklinga
("cognitive deficits") en skýrt verður út frá
heilaskemmdunum einum. Þegar bomir em saman
hópar með sambærilegar skemmdir skv.
sneiðmyndatöku skorar geðlægðarhópur mun lægra
en samanburðarhópur í taugasálfræðilegum prófum
s.s. MMSE (16). Stærð heilaskemmdar og
geðlægðareinkenni reyndust sjálfstæðir áhættuþættir
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
139