Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 130

Tafla 1. Sjúkdómar sem genalækningar verða
hugsanlega notaðar við í framtíðinni. Aðeins eru
taldir upp helstu sjúkdómar.
Eingena sjúkdómar:
ADA skortur
Gaucher's sjúkdómur
Leukocyte Adhesion Deficiency
P-thalassemia
Sigðkornablóóleysi
Hemophilia A og B
Familial hypercholesterolemia
Cystic fibrosis
Antitrypsín skortur
Phenylketonuria
Muscular dystrophy
Fjölgena sjúkdómar:
Krabbamein
Kransæðastífla
Aðrir sjúkdómar:
Parkinson's sjúkdómur
Alnæmi
en 10% af öllum lifrarfrumum (23). Hin aðferðin
hefur verið að flytja gen i lifrarfrumur in situ. Þetta er
hægt að gera með lípósómum eða asíalglýkóprótein
ferjum, semhleypt er inn i porta æðina. Tjáning gena
með þessari aðferð hefur hins vegar verið skammvirk,
aðeins nokkrar klukkustundir eða dagar (13).
Æðaþelsfrumur eru taldar álitlegur kostur við
genalækningar þar sem skortur er á ákveðnum
próteinum (t.d. faktor IX (20)) í plasma. Hægt hefur
verið að nota retroveirur og lípósóm við genaflutninga
í æðaþelsfrumur.
Húðfíbróblastar geta komið að góðum notum í
sumum tilvikum. Þær frumur hafaþann eiginleika að
auðvelt eraðnátilþeirra. Við frumuræktun verðurlítið
af þroskabreytingum sem gætu heft genatjáningu og
auðvelt er að græða frumumar aftur í einstaklinginn.
Húðfíbróblastar hafa verið notaðir með góðum árangri
við tjáningu á storkufaktor IX, alfa-1 antitrypsín,
vaxtarhormóni og insúlíni í tilraunadýrum (6).
Rákóttar vöðvafrumur hafa nýlega komið fram á
sjónarsviðið sem mögulegur markvefur við
vöðvasjúkdóma(t.d. Duchennesmusculardystrophy)
og við framleiðslu próteina sem hafa verkun um allan
líkamann. Ekki er hægt að nota retroveirur við flutning
á genum þar sem vöðvafrumur skipta sér ekki.
Tilraunir hafa verið gerðar með smásjárinnspýtingu
og hefur komið á óvart hvað plasmíðin era lengi í
umfryminu án þess að vera brotin niður. Reynt hefur
verið að nota vöðvakímfrumur (myoblasts) og hafa
þær tilraunir lofað góðu. Þær frumur er hægt að rækta
upp og við ísetningu í vöðva samlagast þær
vöðvaframunum sem fyrir era (24).
SJÚKDÓMAR
Möguleikar genalækninga eru ótal margir (sjá
töflu I). Athyglin beindist í fyrstu að einföldum en
sjaldgjæfum eingena sjúkdómum. Nú erþegar komin
reynsla við meðhöndlun þeirra og því hefur áhugi
manna beinst að algengari og flóknari sjúkdómum,
eins og krabbameini, Parkinson's sjúkdómi ogjafnvel
alnæmi.
Eingena sjúkdómar
Til að byrj a með var haldið að fyrsti sj úkdómurinn
sem læknaður yrði með leiðréttingu gena væri beta-
thalassemia. En um 1984 áttuðu menn sig á því að
stjórn beta-glóbín gensins væri of flókin til þess að
raunhæft væri að ætla að lækna þann sjúkdóm fyrst.
Augu manna fóra því frekar að beinast að sjúkdómum
þar sem í fyrsta lagi væri ekki nauðsynlegt að tjá genið
í miklu magni til að fá lækningu og í öðru lagi að
leiðrétting á genagallanum myndi bæta vaxtarskilyrði
markfrumunnar. Þrír sjúkdómar komu til greina:
ADA skortur, PNP (purine nucleoside phosphorylase)
skortur og HGPRT (hypoxanthine-guanine
phosphoribosyltransferase) skortur, betur þekktur
sem heilkenni Lesch-Nyhan. Ensímin þrjú sem vantar
tengjast öll púrín efnaskiptum. Þekkt var að aðeins
þarf um 20% af eðlilegri þéttni AD A til að ná eðlilegri
starfsemi í eitilfrumum og í hcilbrigðu þýði er mikill
munur á þéttni ADA milli einstaklinga. AD A skortur
hafði verið meðhöndlaður með beinmergsflutningi.
Reynslan sýndi að einu ári eftir beinmergsflutning
vora sjúklingar komnir aftur með eigin blóðframur,
utan T-eitilfrumur en þær voru ættaðar frá
beinmergsgjafa. Þannig mátti sjá að eðlilegar T-
eiti I frumur gátu vaxið um fram þær T-eiti lfrumur sem
120
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.