Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 45

NOKKURORÐ UM EÐLI VERKJA(18)
Verkjum má skipta í tvo meginflokka: bráðaverki
og langvinna verki. Bráðaverkir eru brúkunarverkir'
sem stafa af skyndilegu eða stöðugu áreiti sífellt nýrra
verkjaviðtækja og gefa til kynna yfírvofandi eða
raunverulegar vefjaskemmdir og hafa þann tilgang
að valda viðbrögðum sem miða að því koma í veg fyrir
eða lágmarka skemmdina.
Langvinna verki má einnig flokka í tvennt í fyrsta
lagi langvinna verki í kjölfar góðkynja sjúkdóma og
í öðru lagi langvinna verki í kjölfar illkynja sjúkdóma.
Langvinnir verkir eru hins vegar gagnslausir og
mannskemmandi vegna þess að þeir breyta engu um
gang sjúkdóms eða meiðsla en geta hins vegar skemmt
og truflað á margan hátt sálarlíf, líkama, mannleg
samskipti og fjárhag þess sem verkinn ber. Slíkir
verkir koma að jafnaði hægt, versna vikum og
mánuðum saman og hafa í för með sér verulega og
stundum ríkjandi sálarlega, andlega og félagslega
þætti. Þegar um langvinna verki af völdum góðkynja
sjúkdóma er að ræða, hjaðna þeir oft ekki eðlilega um
leið og orsakavaldur minnkar eða hverfur (þ.e.a.s.
sjúklingur "læknast"). Auk þess er þáttur sálarinnar
í slíkum verkjum oft mun erfíðari viðureignar þó hann
geti einnig verið þungur hjá sjúklingum með illkynja
sjúkdóma. Langvinnir krabbameinsverkir (t.d. í
kjölfar ífarandi æxlisvaxtar) eru að talsverðum hluta
tengdir áreiti verkjavaka og einmitt þess vegna koma
bráðaverkir oft ofan í langvinna verki þessara
sjúklinga. Þessi grein fjallar fyrst og fremst um
langvinna verki í kjölfar illkynja sjúkdóma.
Sársauka er lýst á ýmsan hátt og eru í íslenskri
tungu fjöldi orða yfír hann. Þessi orðgnótt flækir málið
og gerir meðferðarmönnum erfítt fyrir h vað samanburð
varðarþvítveireinstaklingarnotasjaldan nákvæmlega
sömu orðin þegar verkjum er lýst, hvað þá að þeir
skilji orðin á sama hátt! Erlendis hefur verið reynt að
staðla þessa orðnotkun klínískt með því að gera sérstaka
spumingalista en nokkrir þeirra hafa verið þýddir og
staðfærðir á íslensku. Dæmi um lista er McGill-
spurningalistinn (19).
Eins og að ofan greinir þá getur verið erfítt að
skilgreina verk af orðfærinu einu saman. Þó eru
ákveðnirsameiginlegirþættir. Þan n ig kcm mstingandi
verkur aðjafnaði snöggt, ervel afmarkaður og sveiflast.
Einstaklingum finnst stundum þessi verkur vera í
húðinni og þá er oft um taugaverk að ræða. Sé verkurinn
"innvortis" þá getur verið um innri skemmd að ræða,
til dæmis í kjölfar samgróninga o.s.frv. Takverkurer
hins vegar oftast viðloðandi, getur breytst við öndun,
kemur stundum í kjölfar stingandi verkjar og fínnst
bæði í húð og i djúpinu (“innvortisverkur”). Hann er
oft dreifður og stöðugur og em langvinnir verkir í
kjölfar krabbameina oftast þessarar tegundar. Fer þó
eftir staðsetningu hvemig honum er lýst. Ef um
beinverk er að ræða er sígilt að lýsa honum eins og
viðloðandi tannverk! Brunaverkur ber vott um
taugaskemmdogeraðjafnaði bundinnviðsamsvarandi
skynsvæði húðtaugar eða bröndu (e.:dermatome).
Kveisuverkir/hríðarverkir, svo sem nýrna- og
gallsteinaverkir og fæðingarhríðir og ristilkrampar
eru sérstakir verkir og ekki sérlega áberandi meðal
verkja af völdum krabbameina, nema þegar um er að
ræða þrengsli eða lokun garna, þvagrásar, þvagleiðara
eða annarra ganga. Hins vegar er mikilvægt að greina
þá skjótt því þetta em að jafnaði mjög slæmir verkir
en hins vegar oftast vel næmir fyrir salílyfjum eins og
indómetasíni og diklófenac.
Hvernig berast verkjaboð til heilans og hvað
verðurumþauþar (20)? Lífverurhafaalmenntþróað
verkjaskyn og verkjadeyfíngarkerfí. Maðurinn er
engin undantekning frá þessu þótt hann ráði af
lífeðlisfræðilegum ástæðum ver við langvinna verki
en margar aðrar dýrategundir. Ekki er ljóst af hverju
þetta er en a.m.k. tveimur kenningum hefur verið
haldið á lofti. I fyrsta lagi komi framsýni mannsins og
innsæi oft honum illa þegar um langvinna verki er að
ræða, hann óttist* 2 framtíðina sem beri með sér frekari
verki! Það er nefnilega auðveldara að þola verki ef
maður veit að þeim mun brátt linna. I öðra lagi hefur
því verið haldið fram að verkjahliðskerfí mannsins sé
ekki eins virkt og hjá mörgum öðrum dýrategundum.
Og það hefur stundum verið sagt að greind mannsins
'Með brúkunarverkjum er átt við verki semþjóna lífeðlisfrœðilegum tilgangiþannig aðþeir leiðaþegar ístað til viðbragða
sem miða aðþvi að minnka eðakoma í vegfyrir vefjaskemmd. Andstœttþessum verkjum eru langvinnir verkir semþjóna
engum slíkum tilgangi og eru í raun gagnslausir!
2 Ottinn býr í lobus frontalis!
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
39