Skírnir - 01.04.1912, Side 57

Sannleikur.
153
hugmyndir séu eftirmyndir, og tala eins og hugmyndir vorar væru
sannar að sama skapi sem þær líkjast eilífum hugsunum hins al-
fullkomna.
Þessar skoðanir þarf að ræða frá sjónarmiði starfhyggjumanna.
En grundvallarskoðun andstæðinga þeirra er sú, að sannleikur sé
fyrst og fremst statt og stöðugt hlutfall. Þegar fengin er sönn
hugmynd um eitthvað, þá er þar með búið. Sannleikurinn er feng-
inn; þá veit maður; þá er takmarki hugsunarinnar náð. Hug-
urinn er í því ástandi sem honum ber; óyggjandi skylduboði er
hlýtt; þegar þessu hámarki hugsunarinnar er náð, er einskis vant
framar. Hugsun vor er þá í stöðugu jafnvægi.
Starfhyggjumenn spyrja aftur á rnóti eins og þeir eru vanir:
»Gerum ráð fyrir að einhver hugmynd eða skoðun sé sönn<s:, segja
þeir, »hver verður munurinn í lífi nokkurs manns fyrir það að
hún er sönn ? Hvernig kemur sannleikurinn fram? í hverju verð-
ur reynsla manna frábrugðin því sem hún mundi verða ef skoðun-
in væri röng? í stuttu máli, hvað fæst fyrir sannleikann í reiðu-
peningum reynslunnar.
Undir eins og starfhyggjumenn spyrja að þessu, sjá þeir
svarið: Sannar eru þær hugmyndir sem vór get-
um samþ/tt, tekið gildar, staðfest og sannað.
Ósannar eru þær hugmyndir er oss er þessa
varnað. Þar er í raun og veru munurinn sem það gerir að
hugmyndir vorar sóu sannar; þetta táknar þá sannleikurinn, þvi
á þessu einu þekkist hann.
Þetta er kenningin sem eg ætla að verja. Sannleiki hugmynd-
ar er ekki fastur eiginleiki, fólginn í henni sjálfri. Það a t v i k -
ast, að hugmynd er sönn. Hún verður sönn, atvikin færa
sönnur á hana. Sannleiki hennar er í raun réttri, atvik at-
burður: sem sé sá atburður, að hún sannast, að sönnur fær-
ast á hana. Gildi hennar er fólgið í því að hún reynist
gild.
En hvað þýðir það svo frá sjónarmiði starfhyggjumanna að
sönnur færist á hugmyndir, og að þær reynist gildar? Það táknar
afleiðingar sem gildar og sannaðar hugmyndir hafa í för með sór.
Þessum afleiðingum verður naumast betur lýst með öðru en hinni
algengu skírskotun til »samkvæmninnar«, því það eru einmitt þess-
ar afleiðingar sem vór höfum í huga, þegar vór kveðum svo að orði,
að hugmyndir vorar sóu »samkvæmar« veruleikanum. Þær vekja
sem só athafnir, og þær vekja aðrar hugmyndir, og leiða oss þannig