Skírnir - 01.04.1912, Blaðsíða 66

162
Sannleikur.
yfir tíœann, eins og hvert annað eðli og náttúra. Hugsanir fá
beina hlutdeild í honum eins og þær fá hlutdeild í ósannindum
eða auðvirði. Það tekst ekki að gera úr honum tómar afleiðingar
fyrir breytni vora«.
Að slíkt kann að láta vel í eyrum, á eingöngu rót sína í at-
vikum sem vór þegar höfum veitt svo mikla athygli. Eg á við
það, að í heimi vorum úir og grúir af hlutum líkrar tegundar og
í svipuðum samböndum, svo að ein fullnaðarsönnun getur gengið í
annarar stað, þegar um sömu tegund er að ræða, og eitt aðal-
gagnið af að þekkja hluti er hvað helzt það, að komast í samband
við það sem þeim fylgir, einkum það sem mennirnir hafa um þá
sagt. Að sannleikurinn gildir fyrirfram (ante rem) þýðir því frá
sjónarmiði starfhyggjumauna þetta, að í svona löguðum heimi koma
fjölmargar hugmyndir sem að eins eru óbeint sannaðar, eða
sannanlegar, að betra haldi en fullsannaðar hugmyndir. AS eitt-
hvað só satt fyrirfram (ante rem) merkir því það eitt, að það sé
sannanlegt; að öðrum kosti er það ekki annað en hið algenga
bragð rökfylgjumanna að fara með n a f n einhvers fyrirbrigðis eins
og það væri sjálfstæð veraf sem svo á að vera undirrót fyrirbrigð-
isins og skýring. Prófessor Mach tilfærir einhverstaðar þessa
fyndni-stöku eftir Lessing :
‘) Hans spyr Friðrik frænda sinn:
„Hví finst oss reynslan'sanna
að einmitt mestu auðsefin
sé eignir ríkismanna?11
Hans talar eins og það væri sitt hvað að vera ríkur og að eiga auð-
æfi. Hann hugsar sór að það só eðli sumra manna að vera ríkir,
og svo komi auðlegðin eins og af nokkurs konar tilviljun.
Allir sjáum vór bugsunarvilluna þegar um auðiegð er að ræða.
Vór vitum að auðlegð er ekki annað en nafn á sórstökum fyrir-
brigðum sem líf sumra manna á þátt í, og ekki neinir eðlisyfir-
burðir sem þeir Rookefeller og Carnegie sóu gæddir, en ekki við
hinir.
Líkt og auðlegðinni er heilsunni farið; hún lifir í h 1 u t u n-
um sjálfum (in rebus). Orðið heilsa táknar það að lífstörfin,
svo sem meltingin, blóðrásin, svefninn osfrv., gangi vel. Þó er oss
*) Sagt Hanschen Schlau zu Vetter Fritz,
„Wie kommt es, Vetter Fritzen,
Dass grad’ die Reichsten in der Welt,
I)as meiste Geld besitzen?11