Skírnir - 01.04.1912, Qupperneq 61

Sannleikur.
157
flóst á því að aðferð hans reynist alstaSar vel og hann rekur sig
hvergi á.
Óbeinar sannanir, eSaþóekkisónema sann-
inamögnleikar, geta þannig haft sannleika í
sér fólginn engu síSur en fullnaSarsannanir.
Hvorartveggja verka eins, gera oss sama gagn og heimta viSurkenn-
ingu vora af sömu ástæSum. Þetta á við um þá hluti sem sann-
reyndir eru aS almanna hyggju, og um þá eina höfum vór talað.
En sannleikurinn kemur víðar viS en þar sem um slíkar stað-
reyndir er að tefla. Sumar hugmyndir eiga sér að
eins stað í huga vorum, og skoðanir um hlutföll þeirra
sín í milli eru óyggjandi eða skilyrðislaust réttar eða rangar. Rótt-
ar skoðanir í þessum efrium eru annaðhvort kallaðar skilgreiningar
eða meginsetningar. Það er t. d. annaðhvort meginsetning eða skil-
greining að 1 og 1 eru 2, að 2 og 1 eru 3, osfrv.; að minni er
munur á hvítu og gráu, en hvítu og svörtu; að þegar orsökin tek-
ur að verka, byrjar afleiðingin. Slíkar setningar eiga við hvaða
»einingar«, hvaða »hvítt«, »grátt« eða »orsakir« sem ei. Hér er
um andleg viðfangsefni að ræða. Um hlutföll þeirra má í einni
svipan fá óyggjandi vissu, og eigi þurfa þau sýnilega eða áþreifan-
lega hluti til sönnunar sór. Það sem einu sinni er satt í þessum
efnum, er æfinlega satt. Sannleikurinn hefir þar »eilíft« gildi. Ef
þór finnið einhversstaðar einhvern hlut sem er »einn«, eða »hvít-
ur«, eða »grár«, eða »afleiðing«, þá eiga æfinlega við hann þessar
meginsetningar sem eg nefndi. Ekki þarf annað en fá vissu um
hverrar tegundar hluturinn er, og heimfæra svo til hans lögmál
þeirrar tegundar. Þór eruð vissir um að öðlast sannleikann, ef yður
að eins tekst að nefna tegundina rótt, því hugsanahlutföll yðar gilda
undantekningaiaust um alt sem er af þeirri tegund. Kæmust þór
nú samt sem áður að rangri niðurstöðu, munduð þér segja að þór
hefðuð ranglega greint tegund hlutarins.
í þessum hugmyndaheimi kemur það einnig fram, að sannleik-
urinn er i leiðsögn fólginn. Vór setjum eitt hugtakið í samband
við annað og sköpum aö lokum víðtæk kerfi rökfræöilegra og stærð-
fræðilegra sanninda, sem síðan geta komið heim við hluti og fyrir-
brigði reynslunnar, svo þessi hin eilífu sannindi eiga einnig við
veruleikann. Þetta samband reynslu og vísinda er óendanlega frjó-
samt. Setningar vorar eru hér sannar fyrir fram, áður en reynsl-
an kemur til í hvert skiftið, ef hlutirnireru heimfærð-
i r r ó 11. Þessi fyrir fram tilbúna hugsanaumgjörð hvers konar