Skírnir - 01.04.1912, Blaðsíða 69

Sanril ikur.
165
þessar staðreyndir skapa aftur eða leiða í Ijós ný sannindi (orðið
gerir ekkert til) og svona gengur koll af kolli. En )>staðreyndirnar«
sjálfar eru ekki s a n n a r. Þær e r u blátt áfram. Sannleikur á
við skoðanirnar, sem eiga upptök sín og endi meðal staðreyndanna.
Það er líkt eins og þegar drengir velta snjókökk; hann vex
eftir því sem snjórinn er fyrir og eftir því hvernig drengirnir
hrinda honum áfram; en hvort atriðið um sig hefir þar óaflátan-
lega áhrif á annað.
Hér kemur skyrt fram hver er aðalmunurinn á því að vera
lökfylgjumaður og starfhyggjumaður. Reynslan er breytingum undir-
orpin, og eins það hvað vér teljum sannleika — það geta rökfylgju-
menn fallist á, en aldrei hitt, að veruieikinn sjálfur eða sannleikur-
inn sjálfur taki breytingum. Rökfylgjumenn haida því fram að
veruleikinn standi fullgjör og albúinn frá eilifð, og að samkvæmni
hugrnynda vorra og veruleikans só þessi ólysanlegi eðliseiginleiki
þeirra, sem þeir hafa sagt oss frá. Þar sem nú sannleikur hug-
myndanna er fólginn í þessu einkagildi [þeirra, þá kemur hann
reytislu vorri ekkert við. Hann eykur að engu innihald reynslunn-
ar. Yeruleikinn sjálfur verður samur eftir sem áður; sannleikur-
inn er utanveltu, aðgerðalaus, í stöðugu jafnvægi, eintómt endur-
skin. Hann á heima 1 alt öðrum heimi en staðreyndirnar og hlut-
föll þeirra, í stuttu máli, í heimi hinztu raka, og þar með binda
rökfylgjumenn enda á málið.
Eins og statfhyggjumenn horfa þannig fram, mót framtiðinni,
þannig horfa rökfylgjumenn aftur til liðinnar eilífðar. Þeir bregða
ekki sínum forna vana, halda sór við »rökin« (principles), og undir
eins og þeir hafa nefnt yfirleita hugmynd á nafn, þykjast þeir liafa
himin höndum tekið.
Þessi stórkostlegi mismunur á hugarstefnunni hefir í för með
sór afar mikilvægar afleiðingar, er snerta lífið sjálft. En eg skal nú
ljúka máli mínu tneð því að sýna fram á hve innantóm rökfylgnin
er, þrátt fyrir alt háfleygið.
Því ef vér nú förum þess á leit við rökfylgjumenn, að þeir
hætti að bera starfhyggjumönnum á brýn vanhelgun á sannleiks-
hugtakinu, og biðjunt þá að koma heldur sjálfa með skilgreiningu á
því og segja oss skýrt hvað þ e i r telji í því fólgið, þá get eg
ekki hugsað mór aðrar órækar tilraunir en þessar tvær:
]. »Sannleikurinn er kerfi setninga sem eiga skilyrðislausa heimt
ingu á því að þær sóu taldar gildam;.