Skírnir - 01.04.1912, Blaðsíða 73

Sannleikur.
169
höfum < seinni tíð heyrt mikið rætt um nytsemi ímyndunaraflsins
fyrir "vísindin. Þaö er kominn tími til að brýna fyrir mönnum hve
nytsamt það er í heimspekinni að vera gæddur dálitlu ímyndunar-
afli. Að sumir andmælendur vorir eru svo tregir til að lesa annað
en allra aulalegustu skoðanir út úr orðum vorum, það ber ímyndun-
arafli þeirra svo slæman vitnisburð að eigi veit eg dæmi annars
verri i heimspekissögu síðustu tíma. Sohiller segir að satt sé það
sem »dugir«, Svo er talað um hann eins og hann telji alt það
fullsannað sem kemur að einhverju auðvirðilegu efnalegu gagni.
Dewey segir að satt sé það sem veitir »fullnægingu«. Með hann
er farið eins og hann telji alt satt sem væri skemtilegt, ef það
væri satt.
Andmælendur vorir þarfnast vissulega auðugri /myndunar um
veruleikann. Eg hefi samvizkusamlega reynt að beita sem bezt
ímyndunarafli mlnu og fá svo góða merkingu sem hægt er inn í
hugtak rökfylgjumanna, en eg má játa að það fer enn alveg út
um þúfur fyrir mér. Að hugsa sór veruleik er heimti af oss að
hugmyndir vorar sóu honum »samkvæmar«, og það að ástæðulausu,
en blátt áfram af því að kröfurnar eru »skilyrðislausar«, það er
hugtak sem eg get ekki botnað í. Eg reyni að hugsa mór að eg
væri eini veruleikinn í veröldinni, og því næst að gera mér í hng-
arlund hvers eg mundi krefjast að auki, ef mór væri leyft. Ef þór
hugsið yður að eg kynni að krefjast þess að andi kæmi upp úr
tómi tilveruleysisinsog gerði eftirmynd af mér, þá get eg að vísu1
hugsað mór í hverju þessi eftirmyndan væri fólgin, en eg get ekki
hugsað mér neina hvöt til hennar. Mór er óskiljanlegt að hvaða
gagni slík eftirmynd gæti komið mór eða þeim sem hana gerði, ef
allar frekari afleiðingar sem hvöt til að gera slíka kröfu eru frá
upphafi vega útilokaðar (og það eru þær samkvæmt skoðun rök-
fylgjumanna). Þegar aðdáendur Ira nokkurs báru hann til veizlu-
staðar í botnlausum burðarstól, þá varð honum að orði: »Ef það
væri ekki heiðursins vegna, þá hefði eg svei mér eins vel getað
komið gangandi«. Eins er um þetta: Ef það væri ekki heiðurs-
ins vegna, þá hefði eg eins vel komist af án þess eftirmynd væri
af mór gerð. Eftirmyndun er eitt af því sem veitir sanna þekk-
ingu; en þegar vór hverfum frá henni og víkjum að ónefndum
tegundum samkvæmni, sem blátt áfram er neitað að fólgin
só 1 eftirmyndan eða leiðsögn eða neinu því sem hægt er að gera
grein fyrir að hvaða haldi komi, þá verður jafnóskiljanlegt h v a ð
þessi heimtaða »samkvæmni« er, eins og hitt, hversvegna hún er