Skírnir - 01.04.1912, Side 59

Sannleikur.
155
eru sannar af því þær eru rrytBamarc. Hvorttveggia táknar eitt
og hiS sama, sem sé þaS aS hugmyndirnar rætast, aS raun ber þeim
vitni. Sönn er hver sú hugmynd talin sem á upptök aS sannreynd-
um, nytsöm er hún talin, er hún hefir ræzt l reynslunni. Aldrei
hefSi sannleiki hugmynda orSiS til þess aS þær yrSu greindar frá
öSrum hugmyndum, aldrei hefSi þeim verið gefiS tegundarheiti, allra
sízt heiti er benti á gildi þeirra, ef þær hefSu ekki á þennan hátt
veriS nytsamar frá upphafi vega sinna.
Af þessari einföldu átyllu gera starfhyggjumenn sér þá aSal-
hugmynd um sannleikann, aS hann sé aSallega fólginn í því hvernig
eitt atriSi í reynslu vorri getur leitt oss til annara atriSa sem ómaks-
ins vert er aS komast aS. Upphaflega og aS almannahyggju er
sannleikur hugsana í þessu fólginn, aS þær geta 1 e i 11 o s s
þangaS sem ómaksins vert er aS koma. Þegar eitt-
hvert atriSi í reynslu vorri, hvaS sem þaS nú er, blæs oss sannri
hugsun í brjóst, þá táknar þaS, aS fyr eSa síSar leiSir þessi hugsun
oss aftur til reynsluatriSa sem vér getum fært oss í nyt. Þetta er
aS vísu ónákvæmt ákveSiS, en eg biS ySur aS hafa þaS hugfast,
því þaS er aSalatriSi.
En reynsla vor fylgir hvervetna föstum lögum. Eitt atriSi
hennar getur verið oss fyrirbending um að annað sé í aðsigi, getur
veriS tákn eða fyrirboði þess sem fjær er. Þegar þaS kemur
fram, sannast fyrirboðinn. Hér taknar sannleikur ekki annaS en
sannreyudir í vændum, og þar dugir auðvitað engin einþykni frá
vorri hálfu. Vei þeim sem fylgir skoðtinum er virSa vettugi lög
þau er hlutir og atvik hlySa í reynslu hans; meS þeim kemst hann
hvergi, eSa tekur í skakkan streng.
Hluti og atvik köllum vór hér annaS hvort þaS sem almenn-
ingur kallar hluti, svo sem það er synilegt er og áþreifanlegt, eSa
hlutföll sem allir kannast viS, svo sem stund, staS, fjarlægSir, teg-
tmdir, verkanir. Vór fylgjum hugmynd vorri um hús, förum stig-
inn og sjáum svo húsið sjálft; hugmyndin rætist að fullu. Slík-
ar hugmyndir, er leiða oss og blátt áfram
að fullu og öllu rætast, eru vissulega fyrstu
frummyndir allra sanninda. Reynslan sýnir oss að
vfsu sannindi er verða með öðrum hætti; en þá stendur annað hvort
svo á að sannprófuninni er fréstað um stundarsakir, eða að sannan-
irnar eru margbrotnar, eða ein sönnun er látin ganga í annarar stað.
Tökum t. d. hlutinn þarna á veggnum. Vór höldum að það bó
»klukka«, þótt enginn af oss hafi séS hið bulda »verk« sem til þess þarf