Skírnir - 01.04.1912, Síða 71

Sannleikur.
167
eýnir að það getur ekki átt sér stað . . . Sannleikurinn ætti að vera,
en hann getur það ekki. Reynslan ruglar skynsemina. Undir eins
og skynsemin kemnr inn í reynsluna, verður hún skynseminni gagn-
stæð«.
Yfirsjón rökfylgjumanna er af sama berginu brotin og yfirsjón
tilfinningasömu mannauna. Hvorir tveggja sórgreina þeir úr gruggi
reynslunnar einhvern eiginleika, og þegar það er búið, finst þeim
hann svo hreinn og haleitur í eðli sínu að hann stingi í stúf við
öll þau grugguðu dæmi sem reynslan synir. Og samt eiga þ a u
sór einmitt þennan eiginleika. Það er eðli sannindanna að þau
reynast gild, að þau sannprófast. Hugmyndir vorar borga sig, þegar
þær reynast gildar. Skylda vor að leita sannleikans er þáttur úr
þeirri allsherjarskyldji vorri að gera það sem borgar sig. Hagur-
inn af sönnum hugmyndum er eina ástæðan til þess að það er
skylda vor að fylgja þeim. Sömu ástæður eiga við um auðæfi og
beilbrigði.
Sannleikurinn gerir ekki annars konar kröfur til vor, nó legg-
ur oss annars konar skyldu á herðar, en heilbrigði og auðæfi gera.
Állar eru þessar kröfur skilyrðum bundnar; þegar vér köllum það
skyldu að leggja stund á þessi efni, þá miðum vér við þá sérstaka
hagsmuni sem það veitir oss. Um sannleikann er það að segja, að
ósannar skoðanir reynast jafn skaðsamlegar þegar til lengdar lætur
eins og sannar skoðanir eru til mikillar blessunar. Þess vegna má
alment svo að orði komast, að sannindi séu fortakslaust dýrmæt og
ósannindi fortakslaust skaðsamleg, og telja því sannindin góð, en
ósannindin ill, skilyrðislaust. Það er óyggjandi skylda vor að hugsa
hið sanna, en forðast hið ósanna.
En ef vór tökum allar þessar almennu setningar í bókstaflegri
merkingu og í mótsetningu við reynsluna sem þær eiga rætur sínar
í, þá skulum vór sjá að vór komumst í öfgar og ógöngur.
Vór komumst þá hvergi úr sporum í hugsunum vorum. Hve-
nær á eg að kannast við þenna sannleik og hvenær hinn? Á eg
að viðurkenna hann hátt — eða lágt? Ef eg á stundum að gera
það hátt og stundum í lágum hljóðum, hvort á eg þá heldur að
gera núna? Hve nær má geyma sannindin í fræðibókum og
hvenær eiga þau að koma fram á vígvöllinn? Þarf eg alt af að vera
að stagast á sannindunum »tvisvar tveir eru fjórir«, af því að þau
eigi eilíflega heimtingu á viðurkenningu, eða stendur stundum á
sama um þau? Þurfa hugsanir mínar dag og nótt að dvelja við
syndir mínar og ávirðingar, af því að eg er sannlega sekur um
þær — eða má eg fela þær gleymsku og láta eins og þær væru