Andvari - 01.01.1972, Side 21

andvari
ALDARAFMÆLI LIÁSKÓLAFYRIRLESTRA BRANDESAR
19
orðum var Brandes allur. í 'þeim var fólgin stefnuskrá lífs hans. Þau voru upp-
haf stormsins, sem æsti öldurnar á stöðupolli andlegs lífs í Danmörku og um
Norðurlönd öll.
Georg Brandes fæddist 4. dag febrúarmánaðar 1842. Tuttugu og átta ára
gamall var hann staddur á Ítalíu, þegar Rómaborg páfans féll í liendur konungs-
stjórninni, sem rauf Vatikanmúrinn hjá Pia Porta. Hann segir svo frá: „Eg
tók smástein úr múrmðningnum. Því nú skein loksins sól um skarð þeirrar
borgar, þar sem Giordano Bruno var brenndur á báli og Galíleí var píndur.“
Hálfri öld síðar sér hann, áttræður maður, svartstakka ítalska fasismans fara um
götur með miklum dólgs'skap og má vart skilja umskiptin, sem orðið höfðu í
því landi, sem hann unni hugástum. Hann varð gamall maður, vonsvikinn og
hölsýnn, en þó gat hann rétt heiminum stirðnaða hönd sína til sátta: „Við
verðum öll að efla gengi hins góða í heiminum," mælti hann nokkium stund-
urn fyrir andlátið.
Georg Brandes var Gyðingur að ætt, af kaupmannáfólki kominn, en allur
var heimilisbragur þess danskur. Foreldrar Iians höfðu varpað af sér kufli hinn-
ar júðsku ghettó-tilveru og töldu sig til þeirrar þjóðar, er hafði veitt forfeðrum
þeirra landvist endur fyrir löngu. En Brandes fékk ekki að gleyma uppmna
smum. Á bernskuárum hans hrópuðu götustrákar Kaupmannahaífnar á eftir
honum Gyðingsheitinu, og síðar sendu blaðamenn og rithöfundar honum sömu
hrópin, fulltíða manni. Svo virðist stundum sem Danir hafi aldrei almennilega
fyrirgefið Brandes uppruna hans. Að sumu leyti var þeim nokkur vorkunn. Því
Brandes var í flestum efnum frábrugðinn Dönum eins og þeir ganga og gerast.
Eldurinn sem logaði í sál hans brann af meiri funa en títt er um menn af
norrænum toga. Heimsborgara'bragur menntunar hans leysti hann snemma úr
því tjóðutbandi, sem batt aðra Dani við sögu lands þeirra og heimaerfðir. Og
því var Brandes al'la stund að hálfu leyti gestur í því landi, sem hafði borið hann.
Fáir hafa verið skyggnari en hann á veilur og þverbresti danskrar menningar og
dansks lundarfars, og hann rýndi í 'hvort tveggja með glöggu gestsauga. Hann
sat sig sjaldan úr færi að löðrunga landa sína, ef þeir lágu vel við högginu.
Arið 1900 flutti hann dönskum stúdentum ræðu fyrir minni íslands og sagði
þá, að menning íslands væri aðalsmark Danmerkur í Evrópu, en sendi um
leið danska skjaldamerkinu þetta b'eitta skeyti: „Danska ljónið er nánast bara
•amið ljón, í Danmörku hafa heldur aldrei verið annað en tamin Ijón. í íslenzka
fálkanum er villtara blóð. Og þessa stundina er oss meiri þörf hins villta, þ. e.
oss er meiri þörf dirfsku og frumkvæðis en blessaðrar upplýsingarinnar.“ Og
hann biður íslendinga 'þess síðast orða að láta það ekki á sig fá, að þeir séu