Andvari - 01.01.1972, Page 55

andvari
UPPELDI OG MENNTUN HELLENA
53
ing frá Platón, sem lagði mikla áherzlu á stærðfræði og stjörnufræði, og raunar
vfldi hann ekki láta kenna piltum á framhaldsskólastigi aðrar fræðigreinir. Eins
og frægt er orðið, stóð letrað skýrum stöfum yfir inngöngudyrum í skóla Platóns:
„Hér gangi enginn inn, sem fákunnandi er í flatarmálsfræði."
En gamanleikaskáldið Aristofanes, sem tók sófistana til bænar í leikriti sínu
„Skýjunum", hikar ekki við að telja stærðfræðinga og stjörnufræðinga til sófista.
Og það var einmitt í samræmi við almenningsálitið.
í rauninni mátti kenna hvaða fræðigrein sem var á framhaldsskólastigi. Þó má
telja, að um tvo aðalflokka námsgreina hafi verið að ræða: Stærðfræðigreinir og
mælskulistargreinir. Stærðfræðin fól þá í sér tölfræði, flatarmálsfræði, stjörnu-
fræði og einnig tónfræði. Var það í samræmi við kenningar Pýþagórasar, að tón-
fræði var talin til stærðfræðigreina.
Til mælskulistargreina töldust málfræði, stílfræði, bókmenntir, bókmennta-
gagnrýni og jafnvel fleiri fræðigreinir. Gorgías frá Leontinoi (c. 483—376 f. Kr. b.)
lagði grundvöll að kennslu þessara fræða. En hann var eigi aðeins mælsku- og
stílsnillingur, heldur einnig heimspekingur. Sem slíkur örvænti hann um að
geta öðlazt óyggjandi þekkingu, enda hélt hann fram í einu rita sinna þremur
kennisetningum, þ. e. a. s. 1. að ekkert væri til; 2. ef eitthvað væri til, þá væri
þess enginn kostur að öðlast neina þekkingu á því; 3. ef unnt væri að öðlast
einhverja þekkingu, þá brysti orð til að koma öðrum í skilning um hana.
Annar mikill kennari í mælskulist tók upp merki Gorgíasar. Var það yngri
samtímamaður hans, ísokrates, frábær kennari og rithöfundur. Varð hann maður
háaldraður, 92 ára, og hélt andlegum kröftum til hinztu stundar.
Hellenar settu lífsspeki sína fyrst fram í bundnu máli, sex liða braglínu, hexa-
cnetri.
Hómer og Hesíodos höfðu fyllt Ijóð sín speki liðinna kynslóða og lífsreynslu
jafnframt trúarskoðunum og hugmyndum sinnar samtíðar um heiminn og
tilveruna. Lengi eftir daga þessara fornskálda héldu heimspekingar áfram að
setja frarn hugmyndir sínar og kenningar í Ijóðum. Það gerðu t. a. m. bæði þeir
Parmenídes og Empedokles á 5. öld f. Kr. b. Síðustu leifar þessarar gömlu skáld-
skaparhefðar eru ef til vill goðsagnirnar í ritum Platóns. Þeir, sem reyndu að
hrjóta til mergjar trúarskoðanir og helgisiði, eða þeir, sem véfréttir sömdu,
notuðu allir bundið mál. ,,Speki“ er því mjög nátengd skáldum, skáldskap og
jafnvel tónlist í hinum elztu bókmenntum Grikkja. Af því leiddi, að orðin
,,sofoi“ og ,,sofistai“, þ. e. „vitringar“, eru tíðum notuð í sömu merkingu og orðið
„skáld“. Þessi merkingatengsl urðu mjög lífseig, því að Prótagoras, heimspekingur,
sem uppi var á 5. öld f. Kr. b. og frægastur er fyrir kennisetninguna: „Maðurinn