Andvari - 01.01.1988, Blaðsíða 38

36
JAKOB F. ÁSGEIRSSON
ANDVARI
Björnssyni, var Benedikt skipaður í nefnd til að vinna að endurskoðun
bankalöggjafarinnar og gera tillögur um hvernig seðlaútgáfu ríkisins
skyldi fyrir komið, en samnefndarmenn hans lögðu hins vegar til að
Landsbanka íslands væru falin seðlabankastörfin og seðlaútgáfan
jafnframt almennri bankastarfsemi og var það samþykkt á Alþingi
1927. Sagði Pétur að þegar saga íslenskra bankamála yrði skrifuð
myndu menn furða sig á því „andvaraleysi“ að láta hin mikilsverðu
seðlabankastörf vera í þrjátíu ár „hjáverkastarf manna sem alla daga
voru önnum kafnir við að leysa úr aðkallandi vandamálum stærsta
viðskiptabanka landsins.“ — Pétur beitti sér fyrir því að samin yrðu ný
lög um annars vegar Seðlabanka íslands og hins vegar Landsbanka
íslands, og með samþykkt þeirra á Alþingi 1961 varð aðskilnaðurinn
alger.
Á þessum árum voru margir þeirrar skoðunar að slá ætti ríkisbönk-
unum þremur, Landsbankanum, Útvegsbankanum og Búnaðarbank-
anum, í einn stóran og öflugan ríkisbanka. Pétur lagði þar orð í belg:
„Ríkið kostar aðeins einn hæstarétt til þess að dæma afbrotamenn.
Er þá nokkur ástæða til þess að það haldi uppi nema einum banka til
þess að dæma mál þeirra sem vilja fá peninga að láni?
Svarið við þessari spurningu finnst mér velta á því, hvort menn trúa á
frjálsa samkeppni eða ekki. Viðhorf þeirra, sem stjórna einokun, vill
verða mjög á einn veg gagnvart viðskiptamanninum, og skiptir þá ekki
máli hvort um er að ræða einokunarverslunina gömlu, landsföðurlega
konungs-einokun, einokun selstöðuverslunar, kaupfélags eða banka,
svo að nokkur dæmi séu nefnd. Þegar ekki er í annað hús að venda, fer
sá sem valdið hefur að líta á sjálfan sig sem dómara og viðskipta-
manninn sem sökudólg. Þetta er skelfing leiðinleg hlið á mannlegu
eðli, en það er margsannað af frásögnum aftan úr grárri forneskju, að
svona hefur þetta verið, og við vitum af biturri reynslu, að svona er það
enn.
Dreifing valdsins er það læknislyf sem notað er til þess að koma í veg
fyrir að valdasýki einstaklinga komist á of hættulegt stig. Á vissum
sviðum verður að fela einstaklingum endanlegt úrskurðarvald, t.d.
dómstólunum til þess að vinna gegn þrætugirni, hnefarétti og glæpum,
og ríkisstjórninni til þess að ákveða stefnumið þjóðarskútunnar í þann
og þann svipinn. Og þó er úrskurðarvaldið ekki endanlegra en svo í
síðara dæminu að Alþingi er ætlað að hafa gát á athöfnun ríkisstjórn-