Andvari - 01.01.1988, Blaðsíða 109

ANDVARI
„S'I'ABAT MATER DOLOROSA"
107
handhöfum valdsins hverju sinni. Þau skilyrði sem ástinni eru búin eru ekki
bara sálfræðileg heldur líka samfélagsleg og byggjast á því hver setur ,,lögin“.
Valdið
I Gunnlaðar sögu er einn kankvís ritdómur um söguna í sögunni. Geðlækn-
irinn er að tala við móðurina um Dís:
Hann fór auðvitað að tala um söguna. Spurði hvort hún segði mér þetta sama. Ég
jánkaði því og hann sagði eitthvað í þá átt að þetta væri merkilegt! Pað væri fremur
óvenjulegt að fantasíusjúklingar — auðvitað notaði hann eitthvert fagorð en merkingin
var þessi — væru svona samkvæmir sjálfum sér og skipulegir í hugsun, allt að því
raunsæir í fantasíu sinni. Þarna væri hún búin að byggja upp heilt ríki með föstu
þjóðskipulagi: konungi, blótgoðaog bændafólki, verslun með raf og gull. Gull oggrænir
skógar. Friður. Hann talaði allt í einu eins og ferðamálafrömuður að selja mér sumar-
ferð og eitt andartak smaug í rödd hans nánast ómerkjanlegur tregi. Ég heyrði ekki
betur en hann langaði þangað sjálfan! (81)
Það er heilt bronsaldarsamfélag sem Svava Jakobsdóttir hefur búið til á
fortíðarsviði Gunnlaðar sögu. Það er akuryrkjusamfélag, þar sem hin efna-
hags- og félagslegu völd heyra undir konunginn. Trúarbrögð þessa samfélags
eru hins vegar byggð upp kringum kvenlegan guðdóm, gyðjuna.
I öllum menningarsamfélögum sem við þekkjum eru spor eftir forsögulega
frjósemisdýrkun þar sem hinn frjói kvenlíkami var uppspretta tilbeiðslu og
átrúnaðar. Pessi frjósemisdýrkun er forsöguleg í þeim skilningi að hinir
svokölluðu „sögulegu tímar“ hófust með skriftinni og nýrri skilgreiningu á
tímanum sem línu. Hvort tveggja þýddi að gömlu kvennamenningunni hafði
verið kollvarpað.
Þegar feðraveldið gerði byltingu sína gegn hinu forna mæðraveldi var
öllum goðsögnum sem fjölluðu um vald kvenna vísað á bug og þær túlkaðar
UPP á nýtt; allt yfirskilvitlegt var stokkað upp og vald sköpunarinnar var fært
frá legi konunnar yfir í heila karlmannsins, segir Amaury de Riencourt í
bókinni Kyn og vald í sögunni.13
Yfirskilvitleg tiltekt (eða stórþvottur) af þessari stærðargráðu tók óhjá-
kvæmilega langan tíma, ekki síst vegna þess að bændurnir héldu fast við
frjósemisdýrkunina, hringrás náttúrunnar hélt áfram að vera sú sama og það
var erfitt að venja bændur af helgisiðum sínum og goðsögnum.
Gyðjan í Gunnlaðar sögu er ekki heildstætt fyrirbæri á borð við guð
kristninnar. Gyðjan er miklu fremur lögmál, lífslögmálið, sem er fullt af
þversögnum en þó í samræmi. Gyðjan er ekki persóna, það er ekki hægt að
gera mynd af henni en birtingarmyndir hennar eru margar og margvíslegar,
þær heilögustu eru sólin og hringurinn.