Andvari - 01.01.1988, Blaðsíða 108

106
DAGNÝ KRISTJÁNSDÓTTIR
ANDVARI
band barns og móður er rofið af þriðju stærðinni sem hún, eins og Freud,
kallar „föður hinnar persónulegu forsögu“.
Hvers konar fyrirbæri er „faðir hinnar persónulegu forsögu“ í sálarlífinu?
Freud gerði ráð fyrir að hann væri sambland af frummóðurinni og föðurnum.
Þessi stærð á allra fyrsta mótunarskeiði einstaklingsins er merkt föðurnum,
fallosinum, til að undirstrika að sálarlífið er alltaf formað sem þríhyrningur.
Kristeva tekur þetta upp og leggur áherslu á að það sé móðirin sem opni þessa
leið fyrir barnið, móðirin lætur barnið skilja að það sé til eitthvað annað eða
einhver annar sem hún þrái, sem hana vanti og þetta „eitthvað annað“ — er
ekki barnið sjálft.
Hin elskandi móðir er ekki sú sem elskar barnið fyrir sjálfa sig, vegna
sjálfrar sín — heldur sú sem elskar barnið með öðrum og skapar þar með
möguleikann á „föður hinnar persónulegu forsögu“ sem er fyrir barninu
fyrsti möguleikinn á upphafningu, ást.12
Síðar verður „faðir hinnar persónulegu forsögu“ að óskamynd sjálfsins og
Ioks að Reglu föðurins, tungumálinu, táknkerfinu, og þegar barnið er komið
þangað er hinn endanlegi aðskilnaður við móðurina og yfirráðasvæði hennar
orðinn.
Málið er þannig viðurkenning þess að við erum ein, og getum aðeins
táknað þrá okkar óbeint, gegnum eitthvað annað sem er málið. Og gegnum
málið, sem byggir á aðskilnaðinum og táknar hann, skiljumst við að í sitt
hvort kynið og játumst undir þann aðskilnað sem felst í dauðanum. í málinu
getum við líka afneitað aðskilnaðnum með því að nota það sem vopn, kúga
aðra undir okkur — eða við getum notað málið sem náðarmeðal, gjöf, í
auðmýkt og þakkarskuld.
Þegar móðirin í Gunnlaðar sögu getur viðurkennt aðskilnað sinn og
barnsins, þegar hún er tilbúin til elska Dís á hennar forsendum verður henni
ljóst í hverju svik hennar felast:
Það var ég sem sveik.
Ég vissi það allan tímann að Gunnlöð var saklaus . . . Samt trúði ég ekki minni eigin
rödd og fór fram á það fyrst allra að dóttir mín yrði send í geðrannsókn. Því að rödd mín
bjó í fjallinu þar sem landið reis hæst og því landi hafði ég sökkt þegar ég sveik
Gunnlöðu. Talaði ekki máli hennar. Týndi niður máli hennar. (178-179)
Frekar en að viðurkenna dóttur sína sem sjálfstæða mannveru drepur
móðirin hana, afneitar henni sem vitsmunaveru með því að krefjast þess að
hún verði dæmdgeðveik. Móðirin hafnar ljósu stúlkunni sína — af því að hún
kunni ekki að elska hana og varð að drepa hana til að læra að það að eiga er
ekki hið sama og það að elska. Þetta er harmleikur og svikin verða aldrei,
aldrei tekin aftur — eða hvað? Hver skilgreinir það? Það er spurning um
siðfræði, myndi einhver segja — en siðfræðin er ákvörðuð af samfélaginu, af