Andvari - 01.01.1988, Blaðsíða 111

ANDVARI
„STABAT MATER DOI.OROSA"
109
Svikin
Svik Óðins eru ekki fólgin í því að stela skáldamiðinum. Honum er gefinn
mjöðurinn og mjöðinn er hægt að búa til aftur (ef maður kann uppskriftina).
Glæpur Óðins og svik eru fólgin í því að eigna sér það sem hvorki er hægt að
gefa né þiggja. Kerið er einstakt, ólýsanlegt, helgi þess er óskoruð. Pað er
tákn — tákn táknanna í því kerfi sem Óðinn hefur svarið að vernda og
viðhalda.
Ef Gunnlaðar saga er lesin með sálgreiningu Lacans í huga er kerið
kvenlegt tákn, tákn Iegsins, og í kerfi gyðjunnar er legið hið yfirskipaða tákn,
tákn táknanna sem er fallosinn í hinni táknrænu reglu feðraveldisins. Með því
að eiga persónulega þennan fallos getur Óðinn gert sjálfan sig að guði. Hann
lofar hermönnum sínum eilífu lífi og sviftir þannig bæði dauðann og lífið
merkingu sinni. Jörðinni er misþyrmt, vötn hennar og mýrar fyllast af líkum,
fórnum til hergoðsins, móðirin þjáist og börn hennar líka — ekki síst
Óðinn:
Fram að þessu hafði hann látið sér nægja að seiða tii sín Urði, og þá lá hún sem dauð
meðan hann neyddi hana til að segja sér örlög sín því að óttinn kvelur hann. Friðlaus er
hann og treystir engum, tortrygginn og kvalinn óttast hann eiðbróður sinn sem mun rísa
gegn honum og úlfinn sem mun gleypa hann og fullur ótta safnar hann dauðum í
hersveitir sínar því að alltaf er spádómurinn hinn sami. Allt veit Urður. (187)
Eiðrofin færa Óðni ekki aðeins völd heldur líka ótta og ofsóknarbrjálæði,
hann er ,,haldinn“ af þeim dauða sem hann hefur afneitað.
En Gunnlaðar saga er ekki ný saga um syndafallsgoðsögnina. Kerfi Óðins
er vont — en var kerfi gyðjunnar gott? Lýsinguna á því fáum við frá Dís/
Gunnlöðu sem á fyrir höndum að verða einn af æðstu embættismönnum
þessa trúarkerfis og hún efast ekki, aldrei, um ágæti þess. Hins vegar byggist
vald gyðjunnar, eins og öll trúarbrögð, á eins konar samfélagslegu samþykki,
eins konar sameiginlegri ákvörðun um siðfræðileg grundvallaratriði. Komi
upp ágreiningur eða andstaða gegn kerfinu, snýst valdið alltaf til varnar sér og
trúarkerfi gyðjunnar er engin undantekning þar á. Hótunin er byggð inn í
kerfið: Ef þú (grefur eftir járninu) —þá mun ég (eyða þér og heiminum).
Metnaður og þrá karlmannsins er skuggi í hinum bjarta heimi gyðjunnar.
Gunnlöð veit ekki hvað það þýðir — en það gerir móðir hennar. í Gunnlaðar
sögu er byggt upp á fortíðarsviðinu eins konar „lögmál móðurinnar“ sem
táknræn regla, en það lögmál er ekki von eða framtíðarsýn bókarinnar. Stríð
milli kynjanna getur hvorugt kynið unnið án þess að það leiði til tortímingar,
Persónulega (Óðinn) og pólitískt (Gunnlöð). Þess vegna verður hið heilaga
ker að fá nýtt tákngildi.