Andvari - 01.01.1988, Blaðsíða 121

ANDVARI
HJÁLMAR í bólu og rómantíkin
1 19
pólitískar, sem leiða skyldu til þess að þjóðin gæti aftur staðið á eigin
fótum, frjáls og fullvalda.
4) Alhliða fegurðardýrkun, sem m.a. birtist í kvæðum um ástir, aðdáun á
kvenlegum yndisþokka og löngun skáldanna (karlmanna) til samskipta
við konur, allt undir fáguðu yfirborði. (272—3)
Öll þessi atriði eru gamalkunn í umræðunni um rómantísku stefnuna og
mikilvægi þeirra verður víst seint dregið í efa. Pað er hins vegar varhugavert
að skoða þau ein og sér og án allra tengsla við bókmenntasöguna. Fæst þeirra
eiga sér nefnilega rætur í rómantískum bókmenntum þótt þau blómgist þar og
breiði úr sér. Þannig eru mörg yrkisefni rómantíkurinnar, svo sem ástin,
náttúran, föðurlandið eða forn hetjuskapur, vitaskuld sígild, snar þáttur í
skáldskap allra tíma. Kveðskapur Eggerts Ólafssonar, eins helsta skálds
upplýsingarstefnunnar, einkennist til dæmis mjög af fornaldardýrkun, ætt-
jarðarást og frelsishugsjónum, og aðdáun hans á íslenskri náttúrufegurð
verður ekki vefengd. Það er jafnvel hægt að leita allt aftur til Hallgríms
Péturssonar og annarra skálda 17. aldarinnar að fornaldardýrkun í einhverri
rnynd. Hvað varðar ástarkvæðin þá er nærtækt að minna á ljóð Stefáns
Ólafssonar frá Vallanesi um bjartar meyjar og hreinar á ísa köldu landi, svo
ekki sé farið að tíunda kveðskap Kormáks til Steingerðar.
Af þessu má sjá að bókmenntastefnur verða vart skilgreindar með yrkis-
efnin ein í huga. Þar hljóta efnistök og áherslur skáldanna að skipta að
minnsta kosti jafn miklu máli. Það eru ekki síst þau sem ákvarða stöðu
einstakra skálda. Til þessa virðist Eysteinn ekki hafa tekið nægilegt tillit og
skal hér drepið stuttlega á nokkur atriði í því sambandi.
Eitt þeirra kvæða sem Eysteinn ræðir um í tengslum við fornaldardýrkun
Hjálmars er „Aldarháttur“. Eins og Eysteinn bendir réttilega á er þetta
stæling á samnefndu kvæði Hallgríms Péturssonar, en það kvæði einkennist í
flestu af áhrifum frá fornmenntastefnunni. Það er ort undir forngrískum
bragarhætti, skáldskaparmálið er sótt allt aftur til dróttkvæða og þar er glæst
fortíð íslendinga borin saman við dáðlausa samtíð höfundarins. Með sömu
rökum og Eysteinn notar við að greina rómantísk einkenni í „Aldarhætti“
Hjálmars væri auðvelt að tala um rómantíska fornaldardýrkun hjá Hallgrími.
Pað hafa sumir fræðimenn líka gert, t.d. Einar Ólafur Sveinsson og Óskar
Halldórsson,10 en þá er hugtakið rómantík fremur notað sem ósöguleg list-
eigind en til að afmarka ákveðið tímaskeið listasögunnar eins og Eysteinn
ætlar sér augljóslega að gera.
Þegar „Aldarháttur“ Hjálmars er skoðaður sést að auk þess að vera fremur
ófrumleg stæling er þar á ferðinni hefðbundinn heimsósómaskáldskapur sem
á sér ótalmargar hliöstæður frá ýmsum tímum. Markmiðið er að sýna aftur-
förina á öllum sviðum, einkum siðferðilega veikleika mannanna, ágirnd,