Andvari - 01.01.1988, Blaðsíða 105

ANDVARl
„STABAT MATER DOLOROSA"
103
hins raunverulega og hins táknræna og á mörkum þessara tveggja heima er
ást móðurinnar til barns síns.
Þetta er það sem móðirin í Gunnlaðar sögu upplifir eins og líkamlegan
sársauka — þetta er hin fyrsta „mótsögn kærleikans“ í bókinni:
Síðan geng ég á eftir fangaverðinum inn um dyr og eftir þröngum rökkvuðum gangi með
rammgerðum svörtum stálhurðum og fæ skyndilegt högg fyrir bringspalirnar svo að ég
næ varla andanum og ég er ekki lengur ég heldur sársaukinn persónugerður sem man
lítið barn í fangi sér. Varnarleysi undursins veldur svo sárri hryggð að eitt andartak óska
ég þess að það verði aldrei stórt, — að armar mínir megi að eilífu mynda töfrahring um
líf þess til að hlífa því við þjáningum og vernda það fyrir vonsku heimsins. Ogþóóska ég
þess af öllu hjarta að það stækki og dafni og fái að lifa. . .. (mér finnst) sem ég fái ekki
risið undir þessari mótsögn kærleikans sem veldur mér slíkum þjáningum. Ég óska þess
að við gætum skipt á hlutverkum, að ég gæti tekið á mig þessa ógæfu sem hún hefur ratað
í úr því að mér reyndist um megn að bægja henni frá.
Mótsögn kærleikans, segi ég.
Er hugsanlegt að þetta kunni að vera brestur í kærleikanum? Ekki mótsögn?
Æ, ég veit ekki af hverju mér kemur þetta í hug. Bresturí kærleikanum! Er slíkt til! Er
það ekki andstætt eðli kærleikans . . . ég á við, er ekki einhver rökvilla í þessu? (19)
Ástin er full af mótsögnum og rökvillan getur verið „sannari“ en hin
formlega „rétta“ rökleiðsla, það upplifir sögumaðurinn í rás sögunnar. Ástin,
blíðan og þjáningin sem flæðir gegnum hana á leið til Dísar, endist ekki lengi
en hún er byrjuð að vilja skilja tilfinningar sínar, kafa undir yfirborðið sem
lítur svona út:
Ég bjóst við skilyrðislausri uppgjöf í þessu tveggja manna stríði en nú lét hún enn eins og
áhyggjur mínar af henni sýndu vanstillingu, jafnvel stjórnsemi. í gamalkunnum van-
mætti yfir skilningsleysi hennar á tilgangi mínum og líðan hneig ég niður á harðan
bekkinn sem hún hafði sofið á tvær undanfarnar nætur. Gat barnið aldrei skilið að ég
vildi henni aðeins það besta... Ætlaði hún í alvöru að láta eins og ég væri að gera úlfalda
úr mýflugu? Ósjálfrátt brynjaði ég mig gegn henni. (19-20)
Þetta er gamalt og endurtekið stríð; barátta þar sem markmið móðurinnar
eru völd, yfirráð og ákvörðunarréttur yfir dótturinni sem ver sjálfstæði sitt.
Móðirin vill að Dís verði hvort tveggja í senn, sjálfstæð persóna og þó
nákvaem eftirmynd foreldranna — það er henni „fyrir bestu“. Eða hefur
móðirin í raun viljað að Dís yrði sjálfstæð persóna? Sú spurning leiðir inn í
aðra og þriðju mótsögn kærleikans sem hin þjáða móðir hugsar um í Gunn-
ladarsögu. í annað skipti sem hún notar þetta orðalag, situr hún á bekk í garði
í Kaupmannahöfn og horfir á gömul hjón, gamla konu og karl, sem styðja sig
hvort við annað. Hvorugt getur dottið án þess að draga hitt með sér, hvorugt
getur dáið vegna þeirrar ábyrgðar sem þau hafa tekið að sér hvort á öðru. Þau
eru löngu orðin kynlaus, eins og Adam og Eva í Paradís, áður en kynskipt-
•ngin fékk inntak og dauðinn kom inn í líf mannanna. Þetta er hin önnur