Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 38

36
EINAR ÓLAFSSON
ANDVARI
tækifærissinnana svokölluðu fyrir að hafa ekki verið nógu vakandi
fyrir skaðsemdaráhrifum Alþýðuflokksforingjanna, vanrækt að af-
hjúpa þá og vanmetið forystuhlutverk Kommúnistaflokksins.
Þótt í þessum greinum birtist í aðalatriðum sú stjórnlist, sem
Brynjólfur hélt alltaf fast við, var hann líklega ekki að öllu sáttur við
þær þegar frá leið, einkum ýmislegt orðalag og áherslur sem lituðust
af tíðarandanum. Hann sagði það síðar, að það hafi að sjálfsögðu
verið rangt hjá þeim og vægast sagt óheppilegt að kalla krataforingj-
ana sósíalfasista. En þegar orð og gerðir fyrri tíma eru skoðuð verð-
ur að átta sig á aðstæðum og tíðarandanum, og á þeim tíma hafði
orðið fasisti til dæmis annan hljóm en nú, enda voru hin verstu ógn-
arverk fasismans óframin þá.
Að mati vinstri mannanna eða réttlínumannanna í flokknum var
samfylking með krataforingjum hættuspil, af því að þeir legðust á
sveif með borgaraflokkunum gegn byltingarflokknum þegar í harð-
bakkann slægi. Þess vegna var það ekki deila um keisarans skegg
hvort sósíaldemókratar væru höfuðstoð borgarastéttarinnar, eins og
oft kvað við í deilunum á fjórða áratugnum.
Þorsteinn Pjetursson, sem var mjög virkur í flokknum á þessum
tíma og tók afstöðu með tækifærissinnunum svokölluðu, áleit ástæð-
una fyrir deilunum hafa fyrst og fremst verið þá, að þegar Stefán
Pjetursson kom heim hafi hann skipað sér í flokk með Einari. Þeir
Einar og Brynjólfur hafi óumdeilanlega verið aðalforystumenn
flokksins. Og þó að þeir væru um marga hluti mjög ólíkir menn, þá
hafi samkomulagið á milli þeirra verið mjög gott, og þeir bætt hvor
annan upp. En nú hafi sú hætta skapast, að ef þeir Einar og Stefán
sneru bökum saman, þá mundu þeir á skömmum tíma verða allsráð-
andi í flokknum og áhrif Brynjólfs minnka að sama skapi.22
Hvað sem því líður má líklega rekja ágreininginn, sem birtist í
þessum innanflokksdeilum, aftur fyrir stofnun Kommúnistaflokksins,
þegar Einar Olgeirsson og fleiri álitu skynsamlegt að stofna hreyf-
ingu vinstrisósíalista. Hinn gamli félagi Einars, Stefán Pjetursson, var
þá í Berlín, og að sögn Þorsteins Pjeturssonar lagðist hann á sveif
með Einari í bréfum þaðan.23
Jónas Árnason hefur rifjað upp kynni sín af Brynjólfi og þeim Ein-
ari báðum löngu eftir að þetta var.24 „Ég heimsótti Billann oft,“ sagði
hann. „Það var stutt yfir á Brekkustíg til hans, og hann gaf sér alltaf
tíma til að ræða við mann um skemmtilega hluti. Það er mikil heið-