Andvari - 01.01.1996, Side 74

72
HELGI HALLGRÍMSSON
ANDVARI
unum, að manni dettur í hug ósjálfrátt, er maður heyrir lýst ljósálfum - hinni betri og
blíðari tegund álfa - að þarna séu komnir aftur fram á æðra stigi, þó í sama heimi,
ættingjar og forfeður vorir, er komnir voru löngu áður yfir um. Svo eru þeir líkir
mönnum og þó fullkomnari.
Þá hefur Sigfús eftirfarandi skýringarsögu, sem hann nefnir enga heimild
fyrir, en hún líkist sögninni úr Desjarmýrarannál:
En enn þykir sú sögnin best, sem segir svo: í upphafi skapaði guð manninn og nefndi
Alf. Síðan gerði hann konu og nefndi af hans nafni Álfvöru, og lét þau í aldingarðinn.
Pau voru ærið fögur, fullkomin og sæl, en þoldu það eigi og fylltust forsi og ofmetn-
aði, og spilltust, svo guð varð að refsa þeim.
- Nú hafa sumir hér millisögn, gefa í skyn að Álfur hafi fallið fljótt frá, og guð þá
skapað Adam, og Álfvör ekkjan, orðið hans fyrri kona. Hyggja þeir að þeirra af-
kvæmi muni ljósálfar vera. En bráðlega féll Álfvör frá, og skóp guð þá Evu, ærið full-
komna, en allveika fyrir glysi og hégóma, sem vér vitum, og það notaði Satan sér.
Álfar kjósa vináttu við oss frændur sína, og koma oft fram sem verndarverur og
hjálparandar vorir, að menn hyggja. En betra er að styggja þá ekki án saka. Yfirleitt
eru hættir þeirra og eðlisfar svo líkt voru, að sagt er að þeir auki kyn sitt með mönn-
um og aðhyllist sömu trú.15
Samantekt
Ofangreindar skýringartilraunir varðandi uppruna og eðli álfa og huldu-
fólks má draga saman á eftirfarandi hátt:
1) lllir andar: Þetta var hin opinbera kenning miðaldakirkjunnar, sem
gekk út frá því að álfar væru andar, sem oftast væru illa innrættir, og leituð-
ust við að afvegaleiða menn og villa um fyrir þeim. Af þeim sökum reyndi
kirkjan að uppræta álfatrú, en hafði varla árangur sem erfiði. Þessi skoðun
kemur fyrst fram hjá Oddi biskupi Einarssyni (um 1588) hérlendis.
2) Fallnir englar: Samkvæmt þessari tilgátu eru álfar afkomendur „hálf-
volgra“ anda eða engla, sem ekki gátu tekið opinbera afstöðu með eða
móti uppreisn Satans í Himnaríki. Líta má á þessa tilgátu sem afbrigði
þeirrar fyrrnefndu. Aðeins ein saga í þjóðsögusafni Jóns Árnasonar er til
vitnis um þessa skýringu, sem eflaust er af erlendum toga.
3) Af sæði Adams: Um og eftir siðaskiptin 1550, virðist sú skoðun hafa
verið almennust, að álfar væru sprottnir af sæði Adams, er hann lét falla í
jörð eða mold. Jón lærði var túlkandi þessarar tilgátu, og vísar til erlendra
heimildarrita. Samtímamaður hans, Þorleifur Þórðarson (Galdra-Leifi),
hefur sömu skoðun, með því fráviki að Adam hafi getið álfana með blóm-
um jarðar.
4) Iðrandi syndarar: í skáldsögu Eiríks Laxdal (um 1800) kemur fram sú