Andvari - 01.01.1996, Side 106

104
ÁRNI SIGURJÓNSSON
ANDVARI
milli draumsýna um auðugt mannlíf og háþróaða verktækni, en þau tvö
sjónarmið hafa löngum verið gagnstæðar meginstefnur í útópíuskáldskap
(sbr. Árni Sigurjónsson 1983). En sérstaka athygli vekur auðvitað hve stór-
an hlut skáldið ætlar KEA í höfuðstað Norðurlands árið 2621 og er eftir að
sjá hvort sú kenning gengur eftir.
Viðtökur fékk Fagri-Hvammur blendnar. í lofsamlegum umsögnum var
bókinni hrósað fyrir að vera lipurlega og fjörlega skrifuð og fyrir að vekja
fólk til umhugsunar. Ein umsögn var aftur á móti mjög neikvæð og birtist
hún í Lögbergi í Winnipeg. Segir þar að bókin sé sjáleg hvað ytri umbúðir
varðar, „En innihaldið er eitthvert það bágbornasta rugl, sem vér höfum
lengi séð, og furðar oss stórum að eins skýr maður og Porsteinn Gíslason
er ( . . . ) skuli ljá sig til að koma öðrum eins vaðli (...) á prent til þjóðar
sinnar“ (29/12 1921). Má ætla að Lögbergsmenn hafi ekki verið ginnkeyptir
fyrir endurholdgunarkenningunni og að mat þeirra á bókinni stjórnist af
því.
★
Árið 1922 kom út skáldsaga eftir Sigurjón Jónsson sem nefnist Silkikjólar
og vaðmálsbuxur. Þessi smellni titill vísar til togstreitu í íslensku þjóðlífi á
þessum tíma, sem stóð milli dreifbýlis og þéttbýlis, nýrra siða og gamalla,
þjóðlegrar tísku og alþjóðlegrar; enda er þessi togstreita einmitt megin-
viðfanpsefni bókarinnar. Piltur og stúlka í sveitinni fella hugi saman, þau
heita Áskell og Svava. Áskell er fátækur en duglegur í skóla og tekur prest-
urinn hann til sín og kemur honum til mennta til Reykjavíkur ásamt Jóni
syni sínum. Svövu langar þessi ósköp að fara suður í höfuðstaðinn að læra
á píanó eins og aðrar fínar stúlkur. En Eyjólfur bóndi, faðir hennar, er lítt
hrifinn af þeirri hugmynd. Hann taldi „nógu margar kaupstaðartildurdað-
urdrósirnar (...) til þess að leika skollablindu á mölinni við kaupstaðar-
buxnavaxahengilmænuhortittina, þó að börnin mín taki ekki þátt í því“
(76). í Reykjavík reynist Jón slakur námsmaður og stundar hvers konar
skemmtanir af kappi, liggur í stelpum og áfengi; en gæðablóðið Áskell
skrifar Svövu sinni og stundar námið. í bréfi til unnustunnar segir hann
meðal annars:
Elskulega Svava mín. Pú ert nógu mentuð handa mér, af því að þú ert góð. Ég efast
um að þetta kapphlaup að mentuninni sé nokkuð gott. Mentunin er öll fólgin í því að
þroska vit og afl mannanna. (...) Mentunin gleymir þriðja þætti guðs, sem er kær-
leikurinn, sem er mestur. Þess vegna gerir hún flesta að siðlausum þrjótum. (107)
Tveimur árum síðar eru þeir Jón og Áskell komnir aftur í sveitina. Verður
Jóni það á að barna vinnukonu sem sögð er hálfgerður hálfviti og biður
Áskel að bjarga sér úr vandræðunum. Sú saga kemst á kreik að Áskell sé