Andvari - 01.01.1996, Qupperneq 118

116
JÓN KARL HELGASON
ANDVARI
fyrir, hvað þær eru í raun og veru, því að það verður eitt höfuðatriði í þekkingu ís-
lendinga á sjálfum sér og sögu sinni fyrr og síðar, - og síðast, en ekki sízt, að greina á
milli ellibelgs sagnanna, hins dauða fróðleiks, og hinnar síungu sálar þeirra: snilldar-
innar í stíl og frásagnarhætti, mannlýsinganna, mannvitsins, lífsskoðunarinnar, - að
kenna mönnum að lesa þær með dýpra skilningi og sér til meira andlegs ávinnings. (s.
78-79)
Ef litið er til þess hóps sem jafnan er kenndur við íslenska skólann virðist
sem Einar Olafur Sveinsson hafi orðið við þessu kalli Sigurðar Nordals í
riti sínu Á Njálsbúð sem út kom árið 1943. Efnisyfirlit bókarinnar er svo til
samhljóða forskrift Sigurðar fyrir fornritarannsóknir þar sem skilið er á
milli hins dauða fróðleiks og „snilldarinnar í stíl og frásagnarhætti, mann-
lýsinganna, mannvitsins, lífsskoðunarinnar“. Að loknum stuttum inngangs-
kafla, sem ber titilinn „Ræturnar“, fylgja meginkaflar ritsins með titlunum
„Listaverkið“, „Mannlýsingar“, og „Lífsskoðanir“.15 Fróðlegt væri að rekja
þessi tengsl milli Hrafnkötlu Sigurðar og Á Njálsbúð eftir Einar Ólaf nán-
ar, en með hliðsjón af takmarki þessarar greinar liggur nú fyrir að bera
stefnuskrá íslenska skólans frá 1940 saman við þá fyrirætlun Víkingsútgáf-
unnar „að gefa íslendingasögurnar út í nýrri útgáfu, þar sem málið á þeim
er fært í nútímabúning, og þurrum ættartölulanglokum sleppt“. Var ekki
einmitt þar á ferðinni áþreifanleg tilraun til að „greina á milli ellibelgs
sagnanna, hins dauða fróðleiks, og hinnar síungu sálar þeirra“, svo vitnað
sé aftur til orða Sigurðar Nordals?
III
Þegar hugað er að þeim viðbrögðum sem fyrirhuguð útgáfa Halldórs Lax-
ness á Laxdæla sögu vakti, kemur ekki á óvart að Sigurður og aðrir með-
limir íslenska skólans hafi sýnt varkárni í umgengni sinni við menningararf-
inn. Útgáfufrétt Víkingsútgáfunnar vakti snörp andsvör í blöðum og leiddi
að endingu til þess að Alþingi samþykkti lög síðla árs 1941 sem kváðu á um
einkarétt ríkisins á útgáfu íslenskra rita sem samin hefðu verið fyrir árið
1400. Átti kennslumálaráðherra að úthluta leyfum til þeirra sem áhuga
hefðu á að gefa út þessi rit, en Fornritafélagið var eitt undanskilið þessu
ákvæði.1*' Halldór og samstarfsmenn hans, þeir Ragnar Jónsson bókaútgef-
andi og Stefán Ögmundsson prentari, brugðust skjótt við og gáfu Laxdœlu
út á mettíma, áður en lögin voru afgreidd á þinginu. Ári síðar gáfu þeir út
Hrafnkels sögu, í trássi við lögin og voru dæmdir fyrir tiltækið í lögreglu-
rétti Reykjavíkur. Var þeim gert að gjalda fjársektir, eða að öðrum kosti að
sitja 45 daga í fangelsi. Þeir áfrýjuðu dómnum til Hæstaréttar á þeirri for-
sendu að lögin sem dæmt var eftir brytu í bága við ákvæði stjórnarskrár um