Andvari - 01.01.1996, Page 120

118
JÓN KARL HELGASON
ANDVARI
að ef tækni Hrafnkötlu væri borin saman við efnismeðferð einhverra fræg-
ustu bóksagna heimsbókmenntanna, svo sem nóvellunnar Michael Kohl-
haas eftir Heinrich von Kleist, kæmi í ljós að sagan væri, „þegar á allt er lit-
ið, ein hin fullkomnasta stutta bóksaga (short novel), sem til er í heimsbók-
menntunum11.23
Önnur röksemd fyrir meintri aðild Halldórs að íslenska skólanum felst í
þeirri ákvörðun hans að taka Hrafnkels sögu til útgáfu árið 1942, líkt og til
stuðnings við rannsókn Sigurðar Nordals frá 1940. Þessi tengsl eru inn-
sigluð með því að titill beggja verkanna er sá sami: Halldór nefnir útgáfu
sína Hrafnkötlu, en mér skilst að sá titill hafi ekki verið notaður á söguna
áður en Sigurður tók hann upp á riti sínu.
Þegar samhengið milli Hrafnkötlu Sigurðar og Halldórs liggur ljóst fyrir
er freistandi að greina sambærileg tengsl milli ritsins Á Njálsbúð eftir Einar
Ólaf Sveinsson frá 1943 og útgáfu Halldórs á Brennunjálssögu frá 1945. Pau
tengsl blasa raunar við í eftirmála Halldórs þar sem hann kvartar yfir því
að meirihluti fræðimanna hafi byggt ófullnægjandi rannsóknir sínar „á
þeim misskilningi, að Brennunjálssaga væri sagnfræðirit, reyndar mjög
fátæklegt og valt“.24 Eina undantekningin frá þeirri reglu sé rit Einars Ólafs
um söguna sem að sögn Halldórs er „samið af manni með nútíðar-
hugmyndir um bókmenntir og menntuðum sem vorum tímum sæmir“ (s.
416).
Svo virðist sem Halldór hafi orðið fyrir umtalsverðum áhrifum frá þess-
um góðvini sínum. í eftirmála ræðir hann um þá „heimspeki“ eða „lífs-
speki“ sem í sögunni birtist (s. 417-18), en í því orðalagi má greina bergmál
frá umræðu Einars Ólafs um „lífsskoðanir“ Njáluhöfundar.25 Halldór hrós-
ar höfundi sögunnar ennfremur fyrir stílsnilld, frásagnargáfu og fjölbreytta
persónusköpun en um öll þessi atriði fjallar Einar Ólafur ítarlega í bók
sinni. Hvað eftir annað vísar Halldór til sögunnar sem skáldverks; „að því
er málið snertir,“ segir hann meðal annars, eru fá eða ekkert íslenskt skáld-
rit „meira nútímarit en Brennunjálssaga“ (s. 415).26 Slíkar athugasemdir og
viðleitni Halldórs til að draga þessi nútímaeinkenni fram (með því að gefa
íslendingasögur út með nútímastafsetningu, án sagnfræðilegra skýringa,
korta o.s.frv.) eru í samræmi við þá stefnuskrá íslenska skólans sem Sig-
urður Nordal sendi frá sér árið 1940.27
IV
Ég þykist nú hafa fært nokkur rök fyrir því að Halldór Laxness geti talist
óopinber meðlimur íslenska skólans. Eftir er að skýra á hvern hátt hann
var þeirra djarfastur, jafnvel svo djarfur að Sigurði Nordal þótti nóg um.