Andvari - 01.01.1996, Page 121

andvari
HALLDÓR LAXNESS OG ÍSLENSKI SKÓLINN
119
Því til staðfestingar er nauðsynlegt að rifja upp þingsályktunartillögu sem
Kristinn E. Andrésson, þingmaður Sameiningarflokks alþýðu - Sósíalista-
flokksins og náinn samstarfsmaður Halldórs við ritstjórn Tímarits Máls og
menningar, flutti vorið 1943, fáeinum dögum áður en spurðist að Halldór
hefði fengið tilskilið leyfi til að gefa út Njáls sögu. Kristinn mæltist þar til
þess að lögin frá 1941, sem tryggðu ríkinu einkarétt á útgáfu rita sem samin
hefðu verið fyrir 1400, yrðu felld úr gildi þar sem þau stönguðust á við
stjórnarskrána. Ekki fékkst tillaga Kristins samþykkt. Hún var sett í nefnd
og varð niðurstaðan sú að lögin frá 1941 skyldu bíða almennrar endurskoð-
unar á lögum um höfundarétt og prentrétt er stæði fyrir dyrum.28
Helsta afrek þingnefndarinnar var að leita álits í málinu hjá þremur há-
skólakennurum, þeim Árna Pálssyni sagnfræðingi, Birni Guðfinnssyni mál-
fræðingi og Sigurði Nordal. í skriflegu svari sínu til nefndarinnar sigldu
þeir þremenningar klókindalega „milli skers og báru“; annars vegar gagn-
rýndu þeir útgáfu Halldór Eaxness á Laxdœla sögu, hins vegar drógu þeir í
efa réttmæti laganna frá 1941. Gagnrýnin á útgáfu Halldórs byggðist á því
að hann hefði víða breytt orðalagi sögunnar, fellt niður einstakar setningar
og kafla (m.a. sumar ættartölur) og endurraðað sumu.29 Allar þessar breyt-
ingar töldu háskólakennararnir að hefðu spillt efni og yfirbragði sögunnar.
Á hinn bóginn voru þeir jákvæðir í garð þeirrar tilraunar sem þarna hafði
verið gerð. Þeir bentu á að varðveitt handrit fornritanna væru sjálf afurðir
breytinga sem ýmist hefðu bætt eða bjagað efni viðkomandi sagna. Af
þessum sökum og öðrum höfðu þeir efasemdir um ágæti laganna frá 1941;
einkum drógu þeir í efa að heppilegt væri að veita stjórnmála- og embættis-
mönnum lögsögu yfir útgáfu íslenskra fornrita: „Pyki nauðsynlegt að hafa
eftirlit með útgáfu eldri rita, svo sem margir munu telja, virðist næst lagi,
að það sé í höndum fræðimanna og rithöfunda, sem til þess væru kvaddir
og treysta mætti að þekkingu og smekkvísi“, sögðu háskólakennararnir í
niðurlagi.30 Nú er ekki ljóst hve mikinn þátt Sigurður Nordal átti í gagnrýni
þeirra þremenninga.31 Mér þykir þó sennilegt að honum hafi þótt Halldór
fara heldur frjálslega með texta Laxdælu. Þegar Sigurður sagði í Hrafn-
kötlu ritgerðinni að greina þyrfti „á milli ellibelgs sagnanna, hins dauða
fróðleiks, og hinnar síungu sálar þeirra“, vakti tæplega fyrir honum að elli-
belgnum yrði alfarið kastað.32
En hver voru viðbrögð skáldsins við þessari gagnrýni? í óbeinu svari sínu
þrætir Halldór fyrir að hafa „gert stórfelldar efnisbreytingar“ á Laxdœlu -
hann skellir skuldinni af þeim dómi háskólakennaranna á Árna Pálsson, sem
hann kveður vera „einn af yesmönnum Hriflu-Jónasar“.33 Halldór finnur sig
samt sem áður knúinn til að verja þá ákvörðun sína að fella niður efni úr
sögunni. Þar segir hann að einhlítt virðist í almenningsútgáfum