Eimreiðin - 01.07.1939, Síða 120

352
RITSJÁ
EIMREIÐIN
kunna forlag ineð þvi bætt við íslenzkan bókakost safni smásagna, seni
er ágæt viðbót þeirrar greinar islenzkra bókmenta, og ekki óinerkilegur
þáttur, þegar gefið verður út yfirlit og úrval okkar beztu smásagna.
Þcgar Bréf úr myrkri birtist í Eimreiðinni 1936 og Slys í Giljareitum
árið eftir, varð það Ijóst öllum beim, sem ekki voru búnir að koma auga
á það áður, að hér var á ferðinni óvenjulega snjall höfundur, sem gat
dregið upp ógleymanlegar myndir.
í þessu safni eru 22 sögur, að visu misjafnar að gæðum, en allar með
ósviknum einkennum höfundarins. Þórir Rergsson notar oft þá aðferð,
líkt og Josepli Conrad, að láta i sögubyrjun tvær persónur vera að verki,
aðra sem segir frá og hina, sem hlustar. Conrad beitti þessari aðferð af
snild í mörgum sögum sínum, og frægt dæmi Jiessarar tegundar er
Kreutzer-sónata Tolstojs. Þórir Bergsson notar aðferðina ætíð með góð-
um árangri. Tveir kunningjar liittast, eða þá tveir ókunnugir. Stutt, eðli-
leg drög að sainræðu. Áður en lesandinn veit af er hann kominn inn i
viðburðarlka frásögn ]iess, sem rekur rás sögunnar. Lesandinn sezt við
hlið liins, sem lilustar á, og leggur við eyrun, eins og hann. Og venju-
lega nær frásögnin hámarki i einhverju óvæntu verki eða athöfn aðal-
persónanna, og leysir þann hnút, sem allur aðdragandi liefur verið að
reyra æ fastar og fastar, eftir þvi sem elfur atburðanna rann áfram,
jafnt og þétt. Annað einkenni á smásögum Þóris Bergssonar er hin i-
hugula, einstöku sinnuin gletnislega og þó niiklu oftar þunglyndislega
rýni lians inn i hugi og lijörtu fólksins, sem hann er að sýna okkur í
sögum sínum. Fyrir þessa rýni verða sögur hans að jafnaði meira en
stundargaman. Þær sýna okkur sumar inn i völundarhús mannssálar-
innar og opinbera áður leynda liluti. í því er meðal annars falið bók-
mentalegt gildi þess, sem eftir Þóri Bergsson liggur. Úr þessu, sem upp-
runalega var aðeins föndur, að sjólfs hans sögn, og hann hefur verið að
fást við i tómstundum, er nú orðin álitleg bók, sem gefur þeim sem lesa,
livorttveggja i senn: ómengaða ánægju og efni til umhugsunar.
Ilér eru nokkrar sögur, sem aldrei hafa áður komið fyrir almennings-
sjónir. Sú siðasta i bókinni er frá Skotlandi, og er það i eina skiftið sein
liöf. leitar út fyrir landsteinana að viðfangsefni. Þvi það er einn af kost-
um hans að leita ekki langt yfir skamt, þegar hann velur sér efnivið.
En hér er það saga ókunna liermannsins í Westminsterkirliju, sem sögð
er, þar sem lýst er æfiferli Jonna Allisons hins skozka, og er því við-
fangsefnið að sama skapi þýðingarmikið sem .Tonni cr sjálfur hversdags-
legur hermaður úr hversdagslegu liéraði, sem gæti alveg eins verið ann-
arsstaðar i veröldinni, jafnvel úti á íslandi, eins og einhversstaðar 1
Skotlandi.
Frágangur bóltarinnar er hinn vandaðasti, og myndin á titilblaði, hönd-
in, sem er að skrifa við bjarmann frá kertaljósi, flytur lesandann undir
eins inn í liið rökkvaða baðstofuumhverfi, sem hefur verið athvarf ís"
lenzkrar frásagnarlistar á löngum skammdegiskvöldum liðinna tíða.
Sv. S.