Ritmennt - 01.01.2003, Side 43

Ritmennt - 01.01.2003, Side 43
RITMENNT BJÖRN GUNNLAUGSSON OG NÁTTÚRUSPEKIN í NJÓLU Þegar Galíleó Galíleí (1564-1642) beindi fyrstur manna sjónauka að Vetrarbrautinni, sá hann fljótlega, að hún var samsett úr ara- grúa fastastjarna.62 Uppgötvunin valcti strax óskipta athygli, en það tók menn langan tíma að átta sig á því, að skipan fastastjarn- anna á hvelfingunni væri bein afleiðing af þrívíðri dreifingu þeirra í geimnum. Sá sem fyrstur reyndi að gera sér mynd af dreifingunni var Englendingurinn Thomas Wright (1711-86) og um miðja átjándu öld setti hann fram tvær hugmyndir í bókinni An Original Theory or New Hypothesis of the Universe (London 1750).63 Önnur var sú, að sólin og fastastjörnurnar væru í tiltölu- lega þunnri kúluskel umhverfis holrúm með yfirskilvitlega og guðdómlega miðju. Hin hugmyndin setti sólina ásamt fasta- stjörnunum í hringlaga borða umhverfis miðjuna, lílct og hring- ar Satúrnusar umlylcja móðurstjörnuna. Frá jörðinni séð ættu fastastjörnurnar í báðum tilvikum að mynda belti á hvelfing- unni og gæti það útskýrt Vetrarbrautarslæðuna. Kenningar Wrights vöktu talsverða athygli, og meðal annars birtist ritdómur um bók hans í tímariti, er gefið var út í Ham- borg árið 1751. Heimspekingurinn Immanuel Kant var í hópi þeirra, sem lásu þá umfjöllun. Lýsingar tímaritsins voru hins vegar svo óljósar, að Kant misskildi þær og taldi að verið væri að lýsa skífulaga dreifingu fastastjarna. Hann heillaðist af þeirri hugmynd og skrifaði sjálfur í kjölfarið bókina Allgemeine Na- turgeschichte und Theorie des Himmels, þar sem hann setti frarn hina þekktu rnynd sína af Vetrarbrautarkerfinu.64 Sú rnynd, sem er í meginatriðum rétt, gerir ráð fyrir því að sólin okkar sé hluti af gríðarstóru sólnakerfi með lögun er líkist einna helst hverfisteini. Sólin er talsvert frá miðjunni og kerfið í heild snýst um mikla miðsól. hliðrunarmælingu. Nýlegar gervitunglamælingar hafa sýnt, að fjarlægðin til Pólstjörnunnar er um 430 ljósár. 62 Galíleí sltýrði frá þessu og mörgum öðrum mikilvægum nýmælum í stjörnu- fræði í bókinni Sidereus Nuncius (Sendiboði stjarnanna), sem kom út í Fen- eyjum árið 1610. Sjá einnig [81], bls. 48-49. 63 Sjá einnig [70], bls. 225-30. 64 Fullur titill bókarinnar er Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels oder Versuch von der Verfassung und dem mechanischen Ur- sprunge des ganzen Weltgebáudes nach Newtonischen Grundsátzen abge- handelt (1755). Sjá einnig [33], bls. 48-69 og [70], bls. 231-49. Bókin er lipur- lega skrifuð og mjög aðgengileg. Hún var þó ekki mikið lcsin í fyrstu, því að útgefandinn varð gjaldþrota um svipað leyti og hún kom út og var upplagið Archiv fiir Kunst und Geschichte, Berlin. Johann Heinrich Lambert. National Portrait Gallery, London. William Herschel. 39
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168

x

Ritmennt

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.