Ritmennt - 01.01.2003, Síða 43

Ritmennt - 01.01.2003, Síða 43
RITMENNT BJÖRN GUNNLAUGSSON OG NÁTTÚRUSPEKIN í NJÓLU Þegar Galíleó Galíleí (1564-1642) beindi fyrstur manna sjónauka að Vetrarbrautinni, sá hann fljótlega, að hún var samsett úr ara- grúa fastastjarna.62 Uppgötvunin valcti strax óskipta athygli, en það tók menn langan tíma að átta sig á því, að skipan fastastjarn- anna á hvelfingunni væri bein afleiðing af þrívíðri dreifingu þeirra í geimnum. Sá sem fyrstur reyndi að gera sér mynd af dreifingunni var Englendingurinn Thomas Wright (1711-86) og um miðja átjándu öld setti hann fram tvær hugmyndir í bókinni An Original Theory or New Hypothesis of the Universe (London 1750).63 Önnur var sú, að sólin og fastastjörnurnar væru í tiltölu- lega þunnri kúluskel umhverfis holrúm með yfirskilvitlega og guðdómlega miðju. Hin hugmyndin setti sólina ásamt fasta- stjörnunum í hringlaga borða umhverfis miðjuna, lílct og hring- ar Satúrnusar umlylcja móðurstjörnuna. Frá jörðinni séð ættu fastastjörnurnar í báðum tilvikum að mynda belti á hvelfing- unni og gæti það útskýrt Vetrarbrautarslæðuna. Kenningar Wrights vöktu talsverða athygli, og meðal annars birtist ritdómur um bók hans í tímariti, er gefið var út í Ham- borg árið 1751. Heimspekingurinn Immanuel Kant var í hópi þeirra, sem lásu þá umfjöllun. Lýsingar tímaritsins voru hins vegar svo óljósar, að Kant misskildi þær og taldi að verið væri að lýsa skífulaga dreifingu fastastjarna. Hann heillaðist af þeirri hugmynd og skrifaði sjálfur í kjölfarið bókina Allgemeine Na- turgeschichte und Theorie des Himmels, þar sem hann setti frarn hina þekktu rnynd sína af Vetrarbrautarkerfinu.64 Sú rnynd, sem er í meginatriðum rétt, gerir ráð fyrir því að sólin okkar sé hluti af gríðarstóru sólnakerfi með lögun er líkist einna helst hverfisteini. Sólin er talsvert frá miðjunni og kerfið í heild snýst um mikla miðsól. hliðrunarmælingu. Nýlegar gervitunglamælingar hafa sýnt, að fjarlægðin til Pólstjörnunnar er um 430 ljósár. 62 Galíleí sltýrði frá þessu og mörgum öðrum mikilvægum nýmælum í stjörnu- fræði í bókinni Sidereus Nuncius (Sendiboði stjarnanna), sem kom út í Fen- eyjum árið 1610. Sjá einnig [81], bls. 48-49. 63 Sjá einnig [70], bls. 225-30. 64 Fullur titill bókarinnar er Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels oder Versuch von der Verfassung und dem mechanischen Ur- sprunge des ganzen Weltgebáudes nach Newtonischen Grundsátzen abge- handelt (1755). Sjá einnig [33], bls. 48-69 og [70], bls. 231-49. Bókin er lipur- lega skrifuð og mjög aðgengileg. Hún var þó ekki mikið lcsin í fyrstu, því að útgefandinn varð gjaldþrota um svipað leyti og hún kom út og var upplagið Archiv fiir Kunst und Geschichte, Berlin. Johann Heinrich Lambert. National Portrait Gallery, London. William Herschel. 39
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168

x

Ritmennt

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.