Ritmennt - 01.01.2003, Síða 88

SVANHILDUR GUNNARSDÓTTIR
RITMENNT
ungum og hann kom til rósemdar og velgengni í
Þýzkalandi og öðlaðist þar góss og garða, aldeilis
fyrir utan allan sinn tilverknað, af guðdómlegri
forsjón, þá skrifaði hann sjálfur sína ævisögu, hér
um á fertugasta ári aldurs, sem ég hef nú nýlega
undir höndum haft, og þykir vera verð að lesa,
því sá maður segir með stóru hreinlyndi frá sjálfs
síns yfirsjónum og misgjörðum, og hversu hann
hafi eftir Guðs ráði þar fyrir straffaður verið, gjör-
ir síðan application [heimfæring] við hvert eitt
tilfelli, upp á þann, sem það heyrir, að hann skuli
láta sér sitt víti að varnaði verða, hvað að er sér-
deilis markverðugt.
N.B. Já, þar af hef ég lært með ljósu eftirdæmi:
1) Að þekkja Guðs réttlæti, sem ekki vill halda
þann seka saklausan, heldur straffar ungdómsins
óstýrilæti og girndir æskunnar [...]. 2) Guðs
vandlæti við þá, sem þekkja hans vegu, í því að
hirta þá harðlega [...]. 3) Guðs sannleika og trú-
skap í því að styrkja þá í trúnni, sem hann ákalla
innilega, og hjálpa þeim í neyðinni [...].
Og síðan heldur Þorsteinn áfram aó nefna
níu lærdómsrík atriði. Um heildina segir
hann síðan:
Slíka lærdóma hef ég fundið í þessa manns lífs-
sögu, nær ég hef hana með gætni gegnumlesið,
hvað mér gefur ekki einasta mikla uppbygging
heldur og upphvatning til að uppteikna hér við
cursum vitæ meæ [lífshlaup mitt], ef ske mætti
barn mitt eða einhver annar eftir minn dag vildi
það yfirlesa með judicio pragmatico [rökstuddur
dómur] og eitthvað af læra.6
Þegar skoðuð er skrá yfir Robinsonsögur
sem gefnar voru út á blómatíma þeirra í
Þýskalandi (og víðar) er áberandi hversu efn-
ismiklar og langar þær eru. Algeng lengd er
300-400 síður í 8vo broti og allt upp í rúm-
lega 1200 síður, og telst fyrsta prentun
Gustavs sögu til hinna lengri, eða 720 síður
í áttablaðabroti auk átta síðna formála
(varla þarf aó taka fram hversu smátt gotn-
eska letrið er iðulega auk skammstafana
sem tilheyrðu, textinn samþjappaður og
línubilið lítið). I samanburði við þessar
löngu Robinsonsögur og hina efnismiklu
Gustavs sögu telst hin stutta og skorinorða
80 síðna frásögn af Berthold til hinna allra
stystu sem fjalla um þetta efni.
Höfundur Bertholds sögu, Johann Leon-
hard Rost, var fæddur árið 1688 en lést
1727. Hann var ættaður frá Nurnberg og var
þekktur stjörnufræðingur á sínum tíma.
Rost skrifaði verk sín fagurfræðilegs efnis
undir dulnefninu Meletaon, og liggja eftir
hann margar skáldsögur (ástarsögur) og þýð-
ingar á fagurbókmenntum, aulc merkilegra
rita um stjörnufræði. Á þýsku heitir sagan
af Berthold „Der durch schiffbruch reich-
gevordene engelander" og birtist í safnriti
höfundar sem nefnt var Tugend-Schul.
Fyrsta útgáfa sögunnar er án ártals, önnur
útgáfa frá 1739 og þriðja útgáfa og endur-
slcoðuð frá 1788, en eins og áður hefur kom-
ið fram er fyrsta og eina útgáfa sögunnar á
dönsku frá árinu 1740 og er sú sem hin ís-
lenska gerð fylgir.
Af heitinu á verki J.L. Rost, Tugend-
Schul (dyggðaslcóli, siðgæðisslcóli), verður
elclci annað ráðið en það eigi að þjóna upp-
eldislegu hlutverki í guðsótta og góðum sið-
um. Bertholds saga (í útgáfunni frá 1788 og
sú sem unnið var með) er eklci undanslcilin,
og er hún sniðin að uppeldislegum þörfurn
barna og fullorðinna, eins og segir á kápu
bólcarinnar. Þetta hlutverlc Bertholds sögu
6 Þorsteinn Pétursson. Sjálfsævisaga síra Porsteins
Péturssonar á Staðarbakka. Bls. 5-7. í dolctorsrit-
gerð sinni, Sagas attributed to sr. fón Oddsson
Hjaltalín (1749-1835), vitnar Matthew James
Driscoll til þessarar frásagnar, bls. 20-21, og vakti
þar með athygli mína á henni.
84