Ritmennt - 01.01.2003, Síða 92

SVANHILDUR GUNNARSDÓTTIR
RITMENNT
innar með því að birta vinsælar sögur inn-
lendar og erlendar á prenti. Formálarnir ein-
kennast af einlægum skrifum bókmennta-
sinnaðs manns um þá nauðsyn sem felst í
því að fólk hafi greiðan aðgang að prentuð-
um sögubókum sem ríkar séu af skemmti-
og fræðslugildi.
Af formála Björns að þýddu sögunum má
sjá að hann lítur á sig sem brautryðjanda í
kynningu skáldsagna af þessari tegund.
Hann fjallar lítillega um samtímabók-
menntir Frakka, Þjóðverja og Dana og lofar
verk þeirra í þágu fólksins, því að í þessum
löndum keppist rithöfundar við að „[...]
ávísa fólki til dyggða og mannkosta með
ýmsum dæmisögum og rómaner: Hafa aðrir
verið öðrum lagkænari þar með [...]". Með
þessum orðum sínum vill hann leiða fólki
fyrir sjónir nytsemi slíkra uppdiktaðra
sagna (þó svo sannarlega sé hægt að ganga of
langt). Þessi verk ber hann síðan saman við
eldri ævintýra- og skemmtisögur og heldur
því hiklaust fram að þessir lærðu menn
„nútímans" hafi: „[...] sýnt sig þeim gömlu
miklu fremri, sem byggt hafa kastala í loft-
inu, og ótrúlegar sögur í rit fært [...]".
Björn setur fram hugleiðingar sínar um
þau vandamál sem skáldsagnahöfundar
standi frammi fyrir, þ.e. þá ábyrgð sem þeir
beri gagnvart lesendum sínum og þá fyrir-
mynd sem þeir eigi að skapa í verkum sín-
um. Tilgangurinn hjá Birni er að þessar hug-
leiðingar hljómi sem þær séu í léttum dúr
án viðhafnar og lærdómsþunga til að vekja
forvitni fólks og eftirtekt, og stoltið leynir
sér ekki hjá honum er hann segist vera að
kynna fyrir þjóðinni og gera aðgengilega
„Romaner" á heimsmælikvarða:
Eru nefndir Robinsons einir þeir bestu sem kom-
ið hafa fyrir almenning, og þeir fyrstu, er ég veit,
sem nú eru komnir á norræna tungu: Vona því
þeir verði vel meðteknir af almenningi, hvað ef
skeði, vilja menn þéna þeim framvegis, gefi Guð
tækifæri, með þvílíkum bókurn, að hvörjum
skemmtan sé og undir eins uppbygging.
I Birni býr framsýni upplýsingarmannsins.
Hann er sannfærður um gildi þess að fólk fái
að njóta bókmennta og lesa þær með opnum
huga sér til skemmtunar og lærdóms. Aftur
á móti sendir hann þeim kaldar kveðjur sem
ráða vilja fólki og drottna yfir gjörðum þess
og þá um leið því sem það á að lesa, en for-
dæma allt það sem eklci er þeim að skapi.
Túlka mætti þessi orð hans sem kveðju til
þeirra sem ráðið höfðu prentverki hér á
landi þær rúmlega tvær aldir, sem prentað
hafði verið í landinu og fólk matað á guðs-
orði og trúarritum. En hluta skýringar á
þeim eldmóði sem einkennir þetta framtak
Björns má trúlega finna í því að hann hafði
um árabil dvalist í Kaupmannahöfn við há-
menningu borgarlífsins, bókmenntir og
bókamarkaði einmitt á þeim árum er
Robinsonsögur stóðu í hvað mestum blóma
í norðanverðri Evrópu, sérdeilis þó í Þýska-
landi og á Norðurlöndunum (Danmörku og
Svíþjóð). Má telja víst að Björn hafi verið
hvatamaður að þýðingu skáldsagnanna og
útgáfu, þar sem engar heimildir hafa fundist
er varða þýðingarnar utan það sem fram
kemur hjá honum sjálfum á titilsíðu bók-
arinnar, þ.e. að sögurnar séu útlagðar úr
dönsku af séra Þorsteini Ketilssyni.
... í von um hagnað prentsmiðjunni
til handa
Útgáfurnar þrjár sem Björn sá um lcomu
elcki til af hugsjón einni saman. Af öllu má
88