Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 41

Um beinfœtta menn
er láta drepa Hávar föður Þorgeirs þar eð þeir una ekki þeim ódæmum að
til þeirra sé stefnt „skillitlu fólki“ af öðrum landshlutum. 27)
Og þar með er komið að meginatriðinu er tengir feril Ólafs við Island
sögunnar. Hliðstæðurnar í persónusköpun og ýmis konar samspil klippi-
eininga í fyrri og seinni hluta sögunnar eru nýttar til að sýna að samfé-
lagsforsendurnar sem ala hann af sér, gera honum kleift að ná völdum og
sitja á valdastóli alllanga hríð, eru fyrir hendi á Islandi ekki síður en í Nor-
egi. Það gildir jafnt um stéttaskiptinguna sem getur hann af sér og þá eigna-
stétt er styður hann til valda, með því að múta eða þiggja mútur. Frásögnin
af Olafi sýnir því ekki síst hve Gerp/whöfundur telur brýnt að menn hugsi
um Island samtímans í víðu alþjóðlegu samhengi, dragi ályktanir og bregð-
ist við í samræmi við það.
Islenskt þjóðfélag lýtur sömu lögmálum og önnur borgaraleg samfélög á
hnettinum og býður því sömu hættum heim. Kjósi lesendur ekki að fá kið-
fætta menn á valdastóla, verða þeir að breyta því samfélagi sem skapar ríka
menn og fátæka, upplýsta og óupplýsta, eða m.ö.o. því samfélagi sem elur
beinfætta menn og bjúgfætta, kiðfætta, kríngilfætta og tindilfætta!
V
Ymsir hafa litið svo á að Gerpla væri persónusaga Þormóðar Kolbrúnar-
skálds og aðrir hafa túlkað söguna einkum með hliðsjón af örlögum hans.
Það hefur því verið útbreidd skoðun að sagan bæri vitni um svartsýni höf-
undar síns: Þormóður yfirgæfi giftu og grósku í Ogri til að fylgja hetju-
hugsjón sinni en stæði uppi að bókarlokum með rústir blekkingarinnar ein-
ar. Af því mætti sjá að trú Halldórs Laxness á manninn og framfaramögu-
leika hans hefði verið heldur takmörkuð við upphaf sjötta áratugarins.28) —
Mig langar að endingu að líta á frásagnir af Þormóði og niðurlag Gerplu.
Því miður verð ég að stikla á stóru.
Sagan lýsir m.a. átökum sem verða um skáldið, jafnt innra með því sjálfu
sem utan þess. Það eru einkum fjórar persónur sem gera tilkall til Þormóðs
og takast á um hann, beint eða óbeint, þ.e.: Kolbrún í Hrafnsfirði og Þor-
geir Hávarsson, Þórdís í Ogri og Olafur digri. Sumir hafa talið að í tog-
streitu þessara persóna væri öðru fremur teflt fram andstæðunum einkalífi
og afskiptum af samfélagsmálum og kæmu yfirburðir einkalífsins fram í
lýsingum á Ögurárum Þormóðar en þau eru gjarnan talin ídeal höfundar.29)
Ýmsir hafa einnig álitið að lýsing kvennanna tveggja og frásagnir af við-
skiptum þeirra við skáldið vitnuðu um tvíhyggju, jafnvel kristilega.30)
Hvorttveggja viðhorfið strandar á því að í Gerplu er hvergi að finna algild-
ar stærðir. Eins og fyrr hefur verið vikið að ei* söguheimurinn kvikur; sér-
295