Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
persónulegu takmörkum sem það reynir að setja honum. Eins og Breds-
dorf bendir á er sjaldan langt á milli Tristans og Don Juan í bókmenntun-
um, oft eru þeir á ferðinni í sama verki, oft í sama karlmanninum (eftir því
hve „gott honum verður til kvenna"?).
Við skulum hverfa aftur til Gerplu og Þormóðs Bessasonar. Tristans-
mynstrið í ástum Þormóðs er alveg augljóst. I fyrra sinnið sem hann yfir-
gefur Þórdísi með Þorgeiri segir hann:
Af ást hef eg gert mínar farar yfir fjallið til þín. En svo feginn sem eg var
fundum okkrum marga nótt mun eg þó unna þér mest á þeirri er eg hverf í
brott frá þér. (97)
Ekki hefur hann fyrr sagt þetta en hann stýrir skipi þeirra Þorgeirs rakleið-
is til Hrafnsfjarðar á fund Kolbrúnar. Hann á í engum erfiðleikum með að
snúa aftur kvæðinu sem hann hafði upphaflega ort til hennar. Því næst snýr
hann kvæði Þórdísar til Kolbrúnar og loks yrkir hann nýtt kvæði um lík-
ama Kolbrúnar, kvæði sem er svo persónulegt að því verður ekki snúið til
annarra kvenna. Þá er Kolbrúnu goldinn „hvílutollurinn“. Með hvílutollin-
um hefur Þormóður jafnframt gert sínar eigin fýsnir bæði að viðfangsefni
og markmiði listar sinnar, kvæði hans kemur engum öðrum við, það er
klám og dýpra verður ekki sokkið.
Til að fá að sofa hjá Kolbrúnu, brýtur Þormóður gegn svo margháttaðri
bannhelgi, að sektarkenndin hvolfist yfir hann mögnuð og margefld. Hún
persónugerist honum í sýn daginn eftir. I sýninni birtist Þórdís honum í
líki valkyrju og leggur hann með spjóti milli augnanna.
Valkyrjan er einkennilega tvírætt fyrirbæri í germönskum fornbók-
menntum. Valkyrjurnar eru sendiboðar Oðins, skáldguðsins. Þær eru tákn
stríðsins, vopnaðar spjótum og búnar sem hermenn. Þeirra hlutverk er að
velja úr valnum þá karlmenn sem verðugir eru að lifna að nýju í Valhöll.
Dauði karlmannsins er þannig forsenda þess að valkyrjan geti gefið honum
líf og því stafar af henni ógn þó að hún sé fögur, hún er kona og um leið
hermaður eða karl. í valkyrjuhugmyndinni má sjá leifar af þeirri bernsku
ímyndun sem sálgreiningin hefur kallað „hinna fallísku móður“.
Smábarnið trúir því að móðirin hafi allt, sé al-máttug, fullkomin og um
leið ægileg af því að líf barnsins er komið undir duttlungum hennar. Breski
sálgreinandinn Melanie Klein hefur sett fram kenningar um að sálfræðileg
vörn barnsins gegn þessari ægilegu móðurmynd sé að kljúfa hugmyndina
um móðurina í tvennt; í hina góðu móður og hina illu móður. Þessarar tví-
skiptingar sér víða stað, augljósust er hún kannski í þjóðsögum og ævintýr-
um, þar sem stjúpan eða nornin taka við hlutverki illu móðurinnar.
Refsing valkyrjunnar í Gerplu (sem skáldguðinn Oðinn sendir) er aug-
308