Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Page 78

Tímarit Máls og menningar
tryggja hann strax handa einhverri dætra sinna. Hvort hann sé bærilegt
gjaforð að öðru leyti en fjárhagslega spyr hún ekki um, hamingja, friður og
samræmi í sambúð eru innantóm orð fyrir henni. I miskunnarleysi sögu-
manns við frú Bennet kemur vel í ljós að sjónarhornið er bundið við unga
konu sem finnst fráleitt að stúlka þurfi að selja sig þeim fyrsta sem í hana
býður.
Vissulega vanmetur frú Bennet elstu dætur sínar tvær og möguleika
þeirra á að giftast vel, en hún vanmetur ekki aðstæður í samfélaginu. Með
rétti má segja að hún sé ábyrg manneskja þótt ábyrgðartilfinningin taki á
sig fáránlega mynd. Jörð Bennets á að honum látnum að ganga til séra
Collins af því að Bennethjónin eiga engan son. Þegar Bennet deyr verður
fjölskyldan heimilislaus. Ungar konur af stétt dætra hennar höfðu á þessum
tíma engan möguleika á að vinna fyrir sér. Þær voru eign föður síns þangað
til þær voru gefnar manni. Þær eru hlutir, ekki fólk, og það skynjar frú
Bennet. Henni dettur ekki í hug að reyna að breyta því, hennar lausn er að
koma „hlutunum“ vel fyrir.
Frú Bennet er af lágum stigum og lágkúruleg í tali og háttum. Hinn auð-
ugi Darcy fyrirlítur hana meira en orð fá lýst - þótt hann geri sitt besta til
að lýsa því fyrir Elísabet, henni til sárrar skapraunar. Það sem Darcy vill
ekki sjá er að hans hávelborna móðursystir, lafði Catherine de Bourgh, er
alveg sambærileg við frú Bennet og jafn upptekin af að koma dóttur sinni í
hjónaband, þó að ekki sé það af því að ungfrú de Bourgh verði að vonarvöl
að móður sinni allri.
I bókum Jane Austen er lágkúra ekki bundin við lága stétt og aldrei hægt
að alhæfa út frá neinni persónu um skoðanir höfundar á kyni hennar, starfi
eða uppruna. Þetta sést til dæmis vel ef bornir eru saman ungu mennirnir
þrír sem stíga í vænginn við Elísabet, Wickham, Fitzwilliam ofursti og
Darcy. Einkum er gaman að skoða hvernig Wickham og Fitzwilliam
mynda hliðstæður. Þeir eru hvor af sinni stétt en báðir heillandi menn og
vel að sér í samræðulist sem bæði Elísabet og höfundur hennar kunna vel
að meta. Og þeir eiga líka sameiginlegt að hafa gaman af ábyrgðarlausu
daðri.
Yngsta systir Elísabetar, Lydía, veldur hvörfum í sögunni með hneyksl-
anlegu framferði sínu. Hún er vissulega hugsunarlaus stelpugála sem ekki
sýnir áhuga á neinu nema karlmönnum og hjónaböndum - enda eftirlæti
móður sinnar. En höfundur minnir elskulega á að litlu munaði að eins færi
fyrir Georgíönu Darcy þótt hún sé ólík Lydíu um flest. Þrátt fyrir fram-
ferðið hefnist Lýdíu ekki fyrir í sögunni. Jane Austen er meinilla við vísi-
fingursuppeldi.
Söguþráðurinn í Hroka og hleypidómum er í sjálfu sér undur einfaldur
332