Skírnir - 01.09.1987, Blaðsíða 10

216
GUÐRÚN KVARAN
SKÍRNIR
í 9.-13. kafla er skrifað um lýsingarhætti, atviksorð, samteng-
ingar, forsetningar og upphrópanir. I lokin boðar Runólfur að
hann muni síðar skrifa um setningafræði, en úr því varð þó ekki.
Runólfur féll frá árið 1654.
Eg hef fjallað í nokkuð löngu máli um málfræði Runólfs Jóns-
sonar vegna þess að hún var eina prentaða íslenzka málfræðin sem
Rask hafði undir höndum þegar hann skrifaði fyrstu bók sína um
sama efni, Vejledning til det Islandske eller gamle nordiske Sprog.
I formála fjallar hann um bók Runólfs og finnur margt að. Einkum
telur hann flokkun nafnorða- og sagnbeygingar mjög ábótavant,
þar sé því skellt saman sem á engan hátt geti átt saman. Að latneskri
fyrirmynd sé gefinn upp fjöldi beygingardæma eftir endabókstaf,
en sleppt að fjalla um vandmeðfarin orð. Bókin sé fyrst og fremst
beygingarfræði og geti á engan hátt talizt kennslubók í íslenzku
(Rask 1811:XXXV).
Rask þekkti aðra íslenzka málfræði sem þá var aðeins til í hand-
riti. Hana skrifaði Jón Magnússon, bróðir Árna Magnússonar, á
árunum 1737-1738 og sendi Jóni Olafssyni frá Grunnavík handrit-
ið sem enn er varðveitt í Kaupmannahöfn. Finnur Jónsson gaf
handritið út 1933. Málfræði Jóns er skref fram á við þótt hún hafi
sömu megingalla og bók Runólfs. Jón beygir aðeins í fjórum
föllum, sleppir ávarpsfalli og ablatíf. Hann flokkar nafnorð eftir
kynjum og tínir saman öll þau orð sem hann getur fundið og falla
undir sama beygingardæmi. Dæmasafn hans er mjög gagnlegtþeim
er kanna vilja orðaforða og beygingu á 18. öld þótt Rask hafi verið
á annarri skoðun. Hann segir hluta dæmanna vera úrelt orð, orð úr
skáldamáli eða talmálsdæmi sem Islendingar sjálfir eigi erfitt með
að skilja (Rask 1811: XXXVII). Rask telur málfræði Jóns talsvert
betri en Runólfs þótt gölluð sé. Hann álítur Jón hafa verið á réttri
leið þegar hann flokkar nafnorðabeygingu eftir kynjum, en honum
hafi oft orðið á í messunni þegar hann gerir grein fyrir undirflokk-
um hvers kyns. Jón hafi hins vegar verið á algjörum villigötum í
umfjöllun um sagnbeyginguna og beygingardæmi hans séu allt of
mörg, en alls eru hjá Jóni 24 beygingardæmi sagna sem eru einkvæð
í fyrstu persónu eintölu.
Þótt Rask hafi lítið sem ekkert gagn haft af umfjöllun þessara
tveggja bóka um íslenzka beygingarfræði er líklegt að hann hafi