Skírnir - 01.09.1987, Síða 33

SKÍRNIR
SANNFRÆÐI FORNSAGNANNA
239
Þjóðverja sem stóðu sögunum fjær - þótt þeir notuðu íslendinga-
sögur reyndar, ef svo bar við, sem gildar heimildir um sína eigin
fornmenningu.
Sagnatryggð Islendinga má sanna með nokkrum dæmum. A ár-
unum 1903-10 birti Bogi Th. Melsteð íslendingasögu í þremur
bindum sem náði fram til 1200. Þar notar hann íslendingasögur
sem meginheimild um söguöldina og endursegir þær nálega gagn-
rýnislaust.
I styttra máli endursegir Jón J. Aðils íslendingasögurnar í yfir-
litsriti sínu íslandssaga (1915), enda er hann ekki gagnrýnislaus.
„Sögur þessar eru mjög misjafnar að gæðum og áreiðanleik," segir
hann.
Margar þeirra eru vafalaust sannar og áreiðanlegar um öll aðalatriði, sumar
eru meira eða minna úr lagi færðar, og enn aðrar bersýnilega ýktar og
óáreiðanlegar. Þetta er bein afleiðing af uppruna og aðdraganda þeirra, og
er ekkert eðlilegra en það, að aukaatriði í munnlegum frásögnum brjálist
meira eða minna við að geymast lengi í minnum manna og fara margra á
milli.7
Laus við gagnrýni er hinsvegar hin afar-vinsæla íslandssaga]ón-
asar Jónssonar frá Hriflu sem út kom sama ár (1915), ætluð börn-
um og kennd í íslenskum barnaskólum í meir en hálfa öld. Þar eru
endursagðir valdir þættir úr sögunum, bæði íslendingasögunum
og Sturlungu.
Við þessar sögubækur bjuggu menn fyrstu áratugi aldarinnar.
Sú var áður trúa fræðimanna að þegar íslendingasögur greindi á
við þjóðveldislögin (Grágás) geymdu sögurnar eldra rétt. Á árun-
um fyrir 1930 ritaði Einar Arnórsson Réttarsögu Alþingis (hins
forna) í tilefni af þúsund ára afmæli þingsins (prentuð 1937). Þar
notar hann sögurnar sem heimildir á ýmsum stöðum við hliðina á
lögunum og hefur yfirleitt ekki miklar efasemdir um heimildargildi
þeirra.
En nú var hrunsins skammt að bíða. Segja má að nýtt mat á heim-
ildargildi sagnanna hafi hafist með ritsafninu íslenzkum fornritum
á fjórða áratug aldarinnar. I formálum og skýringum Fornritanna
var að vísu „tekið miklu meira tillit til hinna gömlu skoðana á
sögunum, - skoðana almennings á íslandi og þeirra fræðimanna,