Skírnir - 01.09.1987, Side 186

392
MARGRÉT EGGERTSDÓTTIR
SKÍRNIR
Syndagjöld [ . . . ] Sjálfframdar hefndir.
Hann gat ekki lengur séð þessi augu, þetta stolt.
Þennan ögrandi orðlausa svip sem fylgdi honum. (98)
Hér er mjög greinilega gefið í skyn það sem er eins konar undiralda í sög-
unni að Asmundur finni sjálfan sig dæmdan í þessu máli og að glæpinn,
sifjaspell eða slíka tilhneigingu sé að finna djúpt í eðli hvers og eins.
Minningar hans um móður sína ýta enn frekar undir þá túlkun. Lýsingin á
móðurinni er ekki ólíklýsingu Sólveigar Súsönnu: „köld sterkþögul“ (15).
Hún bjó í einhvers konar dulmistri, langt aftur í bernsku hans.
Þaðan streymdi eitthvað sem hann skildi ekki, eitthvert afl sem
stundum virtist líkna honum í raunum. Sterkt og svalt. Kraftur þar
sem ekki bar á mildi. (15)
I kaflanum „Syndagjöld“ er talað um mynd einhverrar konu sem fylgir
honum. Eins og kunnugt er var altalað að Sólborg hefði fylgt Einari skáldi
Benediktssyni eftir þessi mál og Thor heldur auðvitað þeirri sögu í Grá-
mosanum. Þessi kafli gerist þó áður en dauða Sólveigar ber að höndum og
sagan heldur nokkurn veginn réttri tímaröð. I lok sögunnar þegar Ás-
mundur er kominn aftur til Hafnar og situr í laufskálanum finnst honum
alltaf eins og kona sitji við næsta borð og horfi á sig. Um leið vakna
minningar um móður hans: „Hann rámaði í glæsilega konu, kalda fannst
honum. Þóttafulla" (262); og í kjölfarið kemur bernskuminning um fráfær-
urnar.
Höfundur bregður víðar út af raunsæislegri frásögn en í þeim drauma-
köflum sem nefndir hafa verið. Því er lýst þegar Sólveig fer til fundar við
elskhuga sinn í kirkjunni um nótt, en brátt kemur í ljós að þetta er draumur,
martröð. Hún nær engu sambandi við hann; hann er eins og dauður og ótti
hennar magnast. Svo birtist henni presturinn fyrir altarinu og altaristaflan:
Hann stóð í stampi og blóðbogar nettir bunuðu úr síðusárinu og
lófum, oní stampinn. Og blóðið svall um miðja leggi. Hann stóð í
blóðsollinum miðjum. (72)
Grámosinn glóir er mjög markviss saga í þeim skilningi að fjöldi atriða
sem lúta að meginefni hennar koma fyrir aftur og aftur í ýmsum myndum
og skapa sterk heildaráhrif. Með því að sýna fyrst ástarleik t Kaupmanna-
höfn þar sem Ásmundur er í sporum elskhugans og síðan ástarleik sak-
borninganna minnkar bilið milli dómarans og hinna ákærðu. Þar með er þó
ekki verið að leggja allt að jöfnu - allar holdlegar girndir. Ást hálfsystkin-
anna er þrúguð af ótta og sekt: