Skírnir - 01.09.1987, Side 188

394 MARGRÉT EGGERTSDÓTTIR SKÍRNIR
hann stamar: „Guð er kærleikur“ og bætir svo við: „Guð er.... “ og kemst
ekki lengra (231).
Máli sínu til stuðnings notar sýslumaðurinn sögu af refi á greni sem
menn drepa svo að hann leggist ekki á búfénaðinn. Þetta er átakanleg saga
og hún rifjast upp þegar í ljós kemur að Sólveig hefur drepið sig á eitri sem
ætlað var tófu. Sýslumaðurinn talar hér um veiðigleði og eftir játningu sak-
borningsins er honum líkt við veiðimann: „Hann var búinn að nábráðinni.
Nú var eftir að gera að aflanum“ (193). Eins og til að mótmæla þessu sjón-
armiði sem setur hag mannsins ofar öllu öðru er skepnum lýst undrandi og
skelfdum í tengslum við helstu voðaverkin í sögunni, bæði þegar stúlkunni
er nauðgað og þegar mennirnir grafa upp lík barnsins. Kindur „þustu uppí
móana fyrir ofan flaumósa í ótta sínum við manninn, húsbónda jarðarinn-
ar“ (221).
Flestar persónur sögunnar eru dregnar mjög skýrum dráttum. Fylgd-
armaðurinn hefur það þjóðlega einkenni að vera jafnan seinn til svars; verj-
andinn „var fremur stór maður og rúmaði mikinn fjálgleik“ (253); kerling-
in Járnbrá einkennist af sérkennilegu orðfæri: „séð þaðhef ég Sæmund sitja
undir systur sinni“ (140). Lýsingin á hugsunum prestfrúarinnar þegar hún
er yfirheyrð er líka gott dæmi um innsæi höfundar: „Hún fléttaði greipar
á kviði sínum sem hafði aldrei þanizt út af nýju lífi“ (169). Barnleysi hennar
og sektarkennd yfir því að hafa ekki reynt að taka barn systkinanna að sér
er enn eitt tilbrigði við stef sögunnar. Og smáatriði eins og penni í höndum
skrifarans verður að táknrænni mynd í huga hennar:
Hún sá fyrir sér hrafn að sækja að kind yfir dauðu lambi til að
stinga úr henni augun, náttsvartur yfir hvítri kind í haustsins snæ-
landi og hvergi díll. Allt hvítt nema þessi svarti fugl sem var sagður
vita fyrir ókomna hluti, og boðaði ógæfu. (170)
Persónan sem mest er lagt í, fyrir utan Asmund sjálfan, er auðvitað Sól-
veig Súsanna. Ekki er reynt að réttlæta gerðir hennar, heldur einungis að
skilja eðli hennar og örlög. Þar sem hún birtist bara annað kastið í sögunni
er vandi að skapa úr henni heilsteypta persónu. Hún kemur fram ein með
elskhuga sínum og er greinilega sú sem leiðir samband þeirra og hefur
stofnað til þess. Og hún er ofsafengin bæði í girnd sinni og reiði gagnvart
umhverfinu sem leggur hömlur á ást þeirra. Ef til vill á þessi ofsi að vera
tákn þess að ástin er aðeins birtingarform lífsþorsta sem hún fær hvergi
svalað. En það er einhvern veginn gert of mikið úr þessu; þóttinn og reiðin
yfirgnæfa allt annað, hún efast aldrei um að hún hafi rétt fyrir sér og verður
fyrir bragðið dálítið ómanneskjuleg. A þeirri stundu sem hún stendur
frammi fyrir Ásmundi ummyndast hún fyrir augum hans í tragíska hetju úr
fornum sögum. Sú mynd hæfir henni vel. Best finnst mér þó höfundi takast
að setja sig í spor hennar þegar minningin um það hvernig húsbóndi hennar
misnotaði hana rifjast upp fyrir henni. Og vissulega er það reynsla sem