Tímarit um menntarannsóknir - 01.06.2012, Side 11

11
Hagnýtt gildi: Grein þessi hefur einkum hagnýtt gildi fyrir rannsakendur á sviði menntunarfræði,
ekki síst meistara- og doktorsnema. Greinin sýnir fram á að hinn hefðbundni greinarmunur
megindlegra og eigindlegra rannsókna er ófullnægjandi til að gera grein fyrir þeim félags-
legu tengslum sem móta allt starf með fólki, í þessu tilfelli unglingum í íslenskum skólum.
Greinin getur einnig nýst starfendum á vettvangi skólamála til að átta sig betur á þýðingu
merkingarheims nemenda fyrir skilning á högum þeirra.
Rauntengsl eða merkingartengsl?
Aðferðafræðilegar hugleiðingar
um rannsókn á námshvöt og sjálfsaga
Gunnlaugur Sigurðsson Háskóla Íslands, Menntavísindasviði,
Kristján Kristjánsson Háskóla Íslands, Menntavísindasviði, og Háskólanum
í Birmingham, Englandi
Grein þessi, sem er hluti af doktorsverkefni fyrri höfundar um þátt námshvatar og sjálfsaga
í eðli og stöðu náms hjá nemendum á unglinga- og framhaldsskólaaldri á Íslandi, gengur
út frá spurningunni hvers konar aðferðafræði sé nýtilegust til slíkrar rannsóknar. Í fyrstu
köflum ritgerðarinnar er rætt um ágalla hefðbundinna megindlegra og eigindlegra aðferða
og þá afarkosti sem val milli þeirra virðist bjóða upp á. Báðar aðferðir gera ráð fyrir því að
keppikeflið sé að afhjúpa rauntengsl, þó að megindarsinnar telji þau tengsl hlutlæg en eig-
indarsinnar huglæg. Í stað þessara afarkosta er kynnt til sögu aðferðafræði byggð á kenn-
ingum heimspekingsins Wittgensteins og útfærslu þeirra í heimspekilegri félagsfræði Pet-
ers Winch. Þar er gert ráð fyrir því að merkustu tengsl mannlífsins séu merkingarlegs eðlis
fremur en empírísk. Meginverkefni rannsókna í félagsvísindum er þá að afhjúpa „merking-
arheim“ leikendanna í tilteknum „málleikjum“; en merkingarheimur er veruleikinn með
tilliti til þeirrar merkingar sem hann hefur fyrir leikendurna í viðkomandi leik. Í síðari köfl-
um ritgerðarinnar er þessi kenning „sýnd“ (fremur en „skýrð“) í anda og stíl Wittgensteins
með greiningu á hugtökunum „námshvöt“ og „sjálfsagi“. Sýnt er fram á takmarkanir þess
hefðbundna sálfræðilega sjónarhorns að líta á þessi hugtök sem einberar raunbreytur. Lær-
dómurinn sem dreginn er af þessari greiningu er að í menntunarfræðilegum rannsóknum
á hugtökum á borð við námshvöt og sjálfsaga skipti mestu að grennslast eftir merkingu
þeirra í huga nemendanna sem rannsakaðir eru og ekki síður í þeim hlutlæga félagslega
veruleika sem þeir tilheyra. Í væntanlegu doktorsverkefni fyrri höfundar gæti þetta jafngilt
spurningunni að hvaða marki námið og skólinn í víðara samhengi sé nemendum slík sam-
einandi reynsla að vera mótandi um sameiginlegan málleik sem þeir tilheyri – eða hvort
nemendur, þvert á móti, lifi námi sínu og skóla í mismunandi merkingarheimum.
Ritrýnd grein
Tímarit um menntarannsóknir /
Journal of Educational Research (Iceland) 9, 2012, 11–32.