Tímarit um menntarannsóknir - 01.06.2012, Blaðsíða 17

17
Rauntengsl eða merkingartengsl?
eins og við þekkjum hana best í merkingu
orða, að hún er annars vegar til í geymd og
hins vegar virk og stundleg. Hún er, sem
kalla má, hægfara breytingum háð í þess-
ari geymd sinni og hún er háð aðstæðum
tíma, rúms og persóna í stundlegri virkni
sinni. Merking orða er að verki í reynslu
okkar af orðum í hvers kyns samhengi,
einkum í samræðu, og hún mótast af
þeirri reynslu. Merking hluta, athafna og
veruleikans yfirleitt birtist í reynslu okkar
af þeim og mótast af henni og tjáskiptum
okkar í þeirri reynslu og um þá reynslu.
Merking er þess vegna í senn einstaklings-
bundin og félagsleg (eða öllu heldur ein-
staklingsbundin undir ægishjálmi hins
félagslega), stöðug, breytileg, í geymd og
stundleg.
Þrátt fyrir ómæld áhrif síð-Wittgensteins
innan heimspeki og þess sem kalla mætti
heimspekilega aðferðafræði gætir þeirra
mun síður innan félagsvísinda. Þó ber að
geta þess að póststrúktúralismi – sem oft er
nefndur til sögu í aðferðafræðibókum – er
undir sterkum áhrifum frá málleikjakenn-
ingu Wittgensteins. En í póststrúktúral-
isma er þeirri kenningu hans skeytt saman
við sterka afstæðishyggju, í anda sófist-
anna grísku, um að öldungis óinnangengt
sé milli mismunandi málleikja, og valds-
kenningu, ættaða frá Nietzsche, um að
þrotlaus þrá eftir valdbeitingu einkenni
félagsleg tengsl bæði innan málleikja (þar
sem meirihlutinn reyni að „jaðra“ minni-
hlutahópa) og milli þeirra (þar sem einn
málleikur reyni að drottna yfir öðrum). Í
þessu heilaga eða vanheilaga bandalagi
póststrúktúralismans (eftir því hvernig á
það er litið) hefur að mestu glatast hinn
þerapíski aðferðafræðiþráður Wittgen-
steins um að heimspekingurinn eða hinn
upplýsti félagsvísindamaður geti lært á
reglukerfi málleiksins, með því að gera sig
innlífan því, og dregið fram innri rök þess
sem oft séu leikendunum sjálfum óljós. Til
þess þarf hins vegar annað og meira en
einberar rannsóknir á rauntengslum eða
fyrirlagnir spurningalista (sjá t.d. kenn-
ingu Haybrons, 2008, um það hvernig
fólki getur auðveldlega skjátlast um eigin
hamingju og hvaða aðferðafræðilega þýð-
ingu það hefur fyrir hamingjurannsóknir í
félagsvísindum).
Fimm árum eftir útkomu Heimspekirann-
sókna síð-Wittgensteins gaf félagsfræð-
ingurinn Peter Winch út fræga bók sína
um Hugmyndina að félagsvísindum (1958;
íslensk þýðing 1979). Þar heldur hann
því fram að félagsvísindamönnum farnist
best þegar þeir stundi merkingarafhjúpun
félagslegra tengsla í anda Wittgensteins en
síður þegar þeir þykist vera raunvísinda-
menn. Winch leggur þunga áherslu á þann
jákvæða þátt í kenningu Wittgensteins að
reglur félagslegrar merkingar séu í eðli
sínu sammannlegar þeim sem deila sama
málleik. Allt merkingarbært atferli er
félagslegt og ekki „hugsmíð“ einstaklings,
jafnvel þótt gerandi þess sé einstaklingur,
vegna þess að öll merkingarbærni er
reglubundin og reglur eru félagslegt fyrir-
bæri (1958, kafli 4.4.). En það að geta fylgt
reglum þýðir líka að geta brotið þær. Hlut-
verk félagsvísindamannsins – til dæmis
menntunarfræðings sem hefur áhuga
á árangursríku námi eða stöðu náms í
reynsluheimi nemenda – er að setja sig inn
í hin innri merkingarrök leikendanna (hér
nemendanna) og skilja þau; en um leið að
læra að skilja ástæður þeirra sem brjóta