Tímarit um menntarannsóknir - 01.06.2012, Blaðsíða 117

117
Viðhorf tveggja leikskólakennara og aðferðir við valdeflingu leikskólabarna
yfir öðrum að láta hann gera eitthvað, en
valdefling (e. empowerment) í því að biðja
hann. Þessar hugmyndir Habermas falla
vel að eignunarkenningunni sem fjallað
var um hér að framan; að fólk flokki fyrir-
bæri til að skilja og skýra gjörðir sínar.
Valdefling
Við veljum hér að flokka valdeflingu
niður í eftirfarandi flokka (a) vitsmuna-
ástand einstaklinga; að þeir geri sér grein
fyrir hæfni sinni og rétti til að hafa áhrif á
kringumstæður sínar, (b) félagslegt ástand
einstaklinga; að þeir fái tækifæri til að geta
haft áhrif á kringumstæður sínar, (c) breytt
tilfinningaástand einstaklinga sem fylgir í
kjölfar þess að þeir öðlast aukna trú á eigin
getu og möguleika til að hafa stjórn á sjálf-
um sér og aðstæðum. Sem dæmi má nefna;
leikskólabarni eru sköpuð tækifæri til að
geta haft áhrif á skipulag leikskóladagsins
(félagslegt ástand). Þá finnur barnið að
skoðanir þess eru virtar og það hefur rétt
til að taka þátt í ákvörðunum (vitsmuna-
ástand), barnið öðlast við það tilfinningu
fyrir viðurkenningu og öðlast aukna trú á
eigin getu (tilfinningaástand). Einnig má
segja að valdefling feli bæði í sér breytingu
á því hvað einstaklingurinn vill og telur
sig geta gert.
Valdefling felur í sér frelsi til athafna,
þannig snýst hún frekar um vald til ein-
hvers en vald yfir einhverju: Vald til að
gera. Í þessu felst mikilvægur merkingar-
munur sé miðað við ýmsar vinsælar
nútímakenningar um vald, til dæmis af
póststrúktúralísku tagi, þar sem gert er
ráð fyrir því að vald sé einungis félagslegt
venslahugtak þannig að aukið vald aðila A
þýði sjálfkrafa aukið vald hans yfir aðila B,
sem um leið þýði minnkað vald B. (Adams,
2008; Tengqvist, 2007). Valdeflingarkenn-
ingar í anda Habermas (2007) ganga út frá
því að vald megi skilja sem eiginleikahug-
tak, fremur en venslahugtak, þannig að
aukið vald A til einhvers þýði ekki endi-
lega aukið vald hans yfir B eða minnkað
vald (valdaafsal) B heldur að sameiginlegt
vald þeirra yfir aðstæðunum aukist. Þetta
sé hin sanna og eftirsóknarverða valdefl-
ing. Slík valdefling eyðir tilfinningu um
vanmátt, hjálparleysi og vonleysi. Rann-
sakendum ber saman um að einn megin-
kjarni þess að stuðla að valdeflingu felist
í því viðhorfi að líta á einstaklinga sem
getumikla; að einblína á styrk þeirra í stað
veikleika (Adams, 2008; Tengqvist, 2007).
Til að mynda að horfa fremur til hæfni
barns en til vanhæfni þess.
Valdefling er flókið, margþætt og óhlut-
bundið hugtak sem vísar fremur til lausna
en til vanda í þeim skilningi að vald er
hægt að flytja til eða deila. Valdeflingar-
hugtakið gengur út frá því að vald geti
breyst og að líta beri á valdeflingu sem
nokkurs konar sameiginlegt vald (Adams,
2008; Tengqvist, 2007). Samkvæmt því er
vald ekki í höndum fárra heldur deilist
það á milli einstaklinga eins og til dæmis
á milli barns og kennara eftir aðstæðum.
Valdeflingin er því bundin aðstæðum og
miðast hún við að deila valdi og nota það
þannig að einstaklingar geti beitt því til
að hafa áhrif á eigið líf (Adams, 2008; Sig-
ríður Halldórsdóttir, 2003; Starrin, 2007;
Tengqvist, 2007). Í ljósi þess að valdefling
er bundin aðstæðum má ætla að eflingin