Tímarit um menntarannsóknir - 01.06.2012, Blaðsíða 86

86
Meyvant Þórólfsson
vísinda og tækni í samfélaginu og ábyrgð
manneskjunnar á áhrifum slíkra vísinda á
umhverfi sitt og náttúru. Samkvæmt STS
er þannig gert ráð fyrir að náttúruvísinda-
menntun á öllum skólastigum taki mið af
félagslegu og menningarlegu samhengi,
mannúðargildum og því að nemendur
rannsaki sjálfir og upplifi eigið umhverfi
með hugtök og aðferðir vísinda að vopni.
Þeir byggi þannig upp eigin skilning og
læri að leggja rökstutt mat á álitamál er
tengjast hlutverki vísinda og tækni.
Þótt STS-áherslan hafi fengið sæmilegan
byr á undanförnum áratugum, einkum
við upphaf tíunda áratugar síðustu aldar
og aftur nú við upphaf annars áratugar
21. aldar, má segja að slík sjónarmið hafi
ekki átt upp á pallborðið hjá öllum hags-
munaaðilum skólastarfs. Yager heldur því
fram að stefnumótendur náttúruvísinda-
menntunar hafi að vísu gefið hugmyndum
STS sæmilegan gaum í orðræðu endrum
og sinnum, en þeim hafi sjaldnar lánast
að gera sjálfum leiknum, náttúruvísinda-
leiknum, skil eins og hann skyldi leikinn á
vettvangi skólastarfsins.
En hvað fólst í raun í samlíkingu Ya-
gers? Þótt hin stutta grein Never playing the
game (Yager, 1988) hafi ekki látið mikið yfir
sér má segja að skilaboðin hafi verið skýr.
Yager líkti hefðbundnu náttúruvísinda-
námi 20. aldar við eins konar íþróttaleik,
þar sem mikið hefði verið lagt upp úr und-
irbúningi, þjálfun og mótun þátttakenda
samkvæmt fyrirfram gefnum viðmiðum
og leikreglum. Reglurnar hefðu verið skýrt
skilgreindar líkt og í öðrum leikjum og
fáir velktust í vafa um hlutverk þátttak-
enda. Þátttakendur náttúruvísindaleiksins
þurftu með öðrum orðum að byrja á að
læra hugtök, vinnubrögð, lögmál, meðferð
tækja og efna og þar fram eftir götum. En
lengra hefði þátttaka þeirra hins vegar ekki
náð í þessum annars ögrandi og spennandi
leik.
Yager taldi sig þannig sjá grundvallar-
mun á venjulegum leik annars vegar og
náttúruvísindaleiknum hins vegar. Í venju-
legum leik, til dæmis íþróttaleik, fengju
þátttakendur nefnilega fyrr eða síðar að
spreyta sig, beita kunnáttu sinni, leikni og
hæfni. Í mörgum slíkum leikjum reyndi
jafnvel á skapandi hæfni og frumkvæði.
En, eins og titill greinarinnar frá 1988 gaf
til kynna, þá óttaðist hann að þátttakendur
náttúruvísindaleiksins fengju fæstir tæki-
færi til að stunda leikinn sem sjálfstæðir
þátttakendur eða rannsakendur; öllu væri
nefnilega stýrt ofan frá og tímanum varið
í að læra reglurnar, búa sig undir leikinn
og gangast undir próf úr honum, en ekki
að stunda hann sjálfan við raunverulegar
aðstæður. Yager átti þarna við náttúruvís-
indanám í bandaríska skólakerfinu, K-12,
sem er þrettán ár. Á Íslandi er hliðstæður
námstími í grunn- og framhaldsskóla fjór-
tán ár.
Þegar sá sem þetta skrifar rifjar upp þátt-
töku sína í náttúruvísindaleikjum grunn-
og framhaldsskóla hérlendis á seinni hluta
20. aldar er ekki laust við að þetta hljómi
kunnuglega. Umfjöllun um náttúruvísindi
í Mýrarhúsaskóla, Gagnfræðaskóla Vestur-
bæjar og Menntaskólanum í Reykjavík
forðum snerist fyrst og fremst um undir-
búning fyrir eins konar „náttúruvísinda-
leiki“ sem aldrei voru leiknir, svo var það
a.m.k. í minningunni. Lesið var í bókum og
fróðleik miðlað um plöntur, dýr, vogarafl,
efnahvörf, orku, bylgjur, krafta og sjávar-