Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Side 86

85
um Judith Butler um kyngervi sem gjörning.22 Kjarninn í kenningum
Butler er að kyngervi sé ekki byggt á neinum eðlislægum eða náttúru-
legum staðreyndum heldur verði til í sífelldri endurtekningu á ákveðnum
merkingarbærum gjörðum, yrtum og óyrtum, sem skapa hugmyndir um
hvað telst kvenlegt og karlmannlegt og hvað skilgreinir karla og konur.
Einstaklingur kemur fram á margvíslegan hátt sem kynjaður einstaklingur
og með þessum (yfirleitt ómeðvituðu) gjörningum skapar hann ekki bara
og viðheldur eigin sjálfsmynd heldur einnig samfélagslegum hugmyndum
um viðkomandi kyn.23 Sömuleiðis má segja að samkynhneigð sé gjörn-
ingur að því leyti að samfélags- og menningarleg sjálfsmynd homma og
lesbía byggist á síendurteknum gjörningum fólks sem gengst við slíkri
sjálfsmynd og kemur fram undir þeim formerkjum. Sedgwick er hins vegar
ekki upptekin af því að skoða samfélagslegar sjálfsmyndir heldur beinir
hún athyglinni að því hlutverki sem hinsegin gjörningar gegna við sköpun
og endursköpun sjálfsmyndar einstaklinga.24
Tilfinningin skömm er miðlæg í kenningu Sedgwick og greiningu
fyrirlestraröð í Harvard-háskóla árið 1955, Oxford: The Clarendon Press, 1962,
t.d. fyrirlestra 1, 11 og 12.
22 Sjá inngang Sedgwick að Touching Feeling, bls. 3–7. Butler var undir áhrifum frá
Jacques Derrida sem byggði á talathafnakenningu Austins í skrifum sínum um
„lögmálið“ sem ákveður að tilteknir textar séu bókmenntir en aðrir ekki. Þetta
ósýnilega lögmál er í sífelldri endurnýjun og það sem skapar merkingu þess eru
bókmenntirnar sjálfar, segir Derrida. Með því að endurtaka ákveðnar formgerðir
og málvenjur gangast textar undir skilgreiningarvald lögmálsins en á sama tíma
geta textar tekið valdið í sínar hendur og vikið frá lögmálinu, án þess þó endilega
að brjóta það, og þannig breytt skilgreiningunni á því hvað t.d. telst til ákveðinnar
bókmenntagreinar eða bókmennta almennt. Bókmenntir hafa þannig vald til að
framleiða kröfugerðir lögmálsins sem skilgreinir þær. Sjá Jacques Derrida, „Before
the Law“, Acts of Literature, fyrirlestur fluttur í London árið 1982, ritstj. Derek Att-
ridge, þýð. Avital Ronell og Christine Roulston, New York og London: Routledge,
1992, bls. 181–220, sér í lagi bls. 215–16.
23 Sjá fyrst og fremst Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of
Identity, New York og London: Routledge, 1990. Butler leggur þó einnig áherslu
á þá pólitísku umbreytingarmöguleika sem felast í gjörningshætti kyngervisins, því
öll getum við vikið frá hefðbundum kynjaímyndum og þannig haft áhrif á og breytt
kynjanormum samfélagsins.
24 Sjálfsmynd er bæði samfélags- og menningarleg – svo sem viðteknar hugmyndir um
kyngervi og sjálfsmynd þjóðar – og einstaklingsbundin en sjálfsmynd einstaklings
verður til í samspili við hinar ýmsu samfélags- og menningarlegu sjálfsmyndir.
Stuart Hall segir t.d. að sjálfsmyndir séu „tímabundnar tengingar við sjálfsverustöð-
ur sem orðræðuhættir [discursive practices] útbúa fyrir okkur.“ Sjá Stuart Hall,
„Introduction: Who Needs ,Identity‘?, Questions of Cultural Identity, ritstj. Stuart
Hall og Paul du Gay, Sage Publications, 1996, bls. 1–16, hér bls. 5–6.
KYN(NGI)MÁTTUR SKÁLDSKAPARINS