Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Síða 90

89
raun fátæktina utan á sér þar sem hann hefur ekki efni á snyrtivörum, tann-
hirðu eða fötum og klæðist meira og minna sömu lörfunum söguna á enda.
Skömmin er þó einnig til komin vegna þess að hann uppfyllir ekki kröf-
ur um karlmennsku. Eins og Sigríður Matthíasdóttir hefur greint frá var
ímynd íslenskrar karlmennsku á fyrri hluta 20. aldar meðal annars byggð á
hugmyndum um líkamlega hreysti og sjálfsstjórn.33 Daisy Neijmann segir
enn fremur í grein um karlmennskuímyndir í íslenskum skáldverkum frá
stríðs- og eftirstríðsárunum að íslensk karlmennska hafi snúist að miklu
leyti um að vera fyrirvinna, verndari og höfuð fjölskyldunnar.34 Halldóri
mistekst algjörlega að tileinka sér slíka karlmennsku, ekki síst af því að
hann er líkamlega veikburða og á erfitt með að stunda líkamlega vinnu.
Hann er með vottorð frá lækni um að hann megi ekki fara í leikfimi og
um sumarið gengur honum illa að haldast í starfi, meðal annars af því að
líkami hans þolir ekki erfiði. Í bæjarvinnunni verður hann enn fremur fyrir
skelfilegu ofbeldi sem beinist gegn karlmennsku hans – eða skorti á henni.
vinnufélagarnir – allt karlar – byrja á því að ögra honum og reyna að reita
hann til reiði, án árangurs því Halldór skammast sín og roðnar en aðhefst
lítið. Því næst fella þeir hann í jörðina, kalla hann aumingja, rífa fötin hans
og afklæða hann að því marki að á eftir þarf hann að hneppa að sér bæði
jakka og buxum:
Hröð handtök, viss, og þó svo æðisgengin, stundum líkt og fálm í
martröð, líkt og í baráttu hinir óstyrkari [sic] að vinna sér til lífs, líkt
og á augnabliki sjúkrar nautnar fullnæging þess er þarf útrás, þannig
eru aðfarir þeirra sem pilturinn finnur veitast að sér. Hann getur
ekki lengur stillt sig um að æpa, æpa, æpa hátt. Saman við óp hans
blandast sogandi hvæs hinna. (222)
Halldóri er haldið föstum, hann „finnur óhreinar kaldar hendur umleika
hörund sitt þar sem hann er nakinn“ (222) og þótt það sé ekki sagt beinum
orðum benda lýsingarnar á stunum árásarmannanna og því ofbeldi sem
33 Sigríður Matthíasdóttir, Hinn sanni Íslendingur: Þjóðerni, kyngervi og vald á Íslandi
1900–1930, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2004, bls. 75–84.
34 Daisy Neijmann, „„A Fabulous Potency“: Masculinity in Icelandic Occupation
Literature“, Men After War, ritstj. Stephen Mcveigh og Nicola Cooper, New York
og London: Routledge, 2013, bls. 152–69, hér bls. 153. Um karlmennskuímyndir
og -kreppu eftirstríðsáranna á Íslandi sjá einnig Dagný Kristjánsdóttir, „Karlar í
krapinu: Um kynjamyndir og karlmennsku á eftirstríðsárunum”, Engill tímans: Til
minningar um Matthías Viðar Sæmundsson, ritstj. Eiríkur Guðmundsson og Þröstur
Helgason, Reykjavík: JPv útgáfa, 2004, bls. 189–99.
KYN(NGI)MÁTTUR SKÁLDSKAPARINS