Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Side 157

156
svavaR HRafn svavaRsson
ódauðleg. Hún á þá hlutdeild í guðdómnum, og getur jafnvel orðið guð,
ef hún er ekki þegar guð, eins og Empedókles þóttist vera, vafalaust undir
áhrifum frá Pýþagórasi. Empedókles sagðist vera dæmon í útlegð vegna
fornra afbrota. Útlegðin fælist í ýmiss konar endurholdgun sem alls kyns
lífverur. Að lokum, vegna hreinsunar, næði hann réttmætum sessi sínum
hjá öðrum sælum guðum.29
Að tilheyra hópi launhelgadýrkenda krafðist innvígslu, en fól ekki
nauðsynlega í sér sérstakan lífsmáta. Þannig einkenndist lífsmáti þeirra
sem voru innvígðir í launhelgarnar í Elevsis ekki af neinu sérstöku líferni,
þótt orfeifskan hafi krafist ýmissa atriða, einkum sérstaks mataræðis sem
átti að vera hreinsandi. Það eru ekki margar heimildir fyrir því sem kalla
mætti siðfræði í launhelgunum, en þó mæla elstu pýþagóringar með sér-
stakri hegðun, sem átti að vera fróm og hreinsandi.30 Þar sem mannfólkið
þurfti að hreinsa sig til þess að geta náð einhvers konar guðdómi fyrir
handan, eftir margar endurholdganir, þótti einkum nauðsyn á meinlætalífi
og fylgispekt við misjafnlega siðferðileg boð og bönn.31
Hugmyndin um að ranglát breytni valdi refsingu í næstu vist er sjaldan
viðruð, á meðan hugmyndin er algeng að illa fari fylgi maður ekki boðum
29 Nýleg túlkun á heimildunum um greinargerð Empedóklesar fyrir eigin guðdóm-
leika er: O. Primavesi, „Empedocles: Physical and Mythical Divinity“, The Oxford
Handbook of Presocratic Philosophy, P. Curd og D.W. Graham ritstj., Oxford: Ox-
ford University Press, 2008, bls. 250–83. Hér er einnig fengist við hugmyndina
um endurholdgun sem snaran þátt af náttúrufræði Empedóklesar. Um það efni
hefur einnig fjallað P. Kingsley, Ancient Philosophy, Mystery, and Magic: Empedocles
and Pythagorean Tradition, Oxford: Clarendon Press, 1995, sem segir fyrri þáttinn
óaðskiljanlegan hinum síðari.
30 Um lífsmáta Pýþagóringa, sjá M.L. Gemelli Marciano, „The Pythagorean Way of
Life and Pythagorean Ethics“, Pythagoreanism, Huffman ritstj., bls. 131–48. Um
hin svokölluðu akousmata Pýþagóringa, boð og bönn sem áhangendur lærðu og
tileinkuðu sér (en elstu heimildir um þau eru frá því um 400), sjá Burkert, Lore, bls.
166 o.áfr.; C.A. Huffman, „The “Pythagorean Precepts” of Aristoxenus: Crucial
Evidence for Pythagorean Moral Philosophy“, Classical Quarterly 58, 2008, bls.
104–19, segir Aristóxenos varðveita pýþagóríska siðfræði 4. aldar, en akousmata eigi
lítið skylt við siðfræði (bls. 106). L. Zhmud, „Sixth-, Fifth- and Fourth-Century
Pythagoreans“, Pythagoreanism, ritstj. Huffman, bls. 88–11, heldur því fram að frá
tíma Pýþagórasar sjálfs allt til loka fjórðu aldar hafi ekki verið trúarlegur þráður
innan Pýþagórisma; jafnvel pýþagóróískir viðmælendur Sókratesar í Fædoni efist
stórlega um ódauðleika sálarinnar. Zhmud heldur því fram (bls. 101) að einungis
Alkmajon nokkur hafi meðal pýþagóringa haldið á lofti hugmynd um ódauðleika
sálarinnar.
31 Eitt dæmi er bann við kynlífi eiginmanna utan hjónabands; sjá Burkert, Religion,
bls. 302–304.