Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Síða 163

162
svavaR HRafn svavaRsson
Aftur er vísað til hetja. Hafi þær hagað sér vel í fyrri lífum veitir gyðjan
göfugum sálum lokalíf sem vitringum og leiðtogum. Þá geta þeir vænt-
anlega að lokum gist á Sælueyju.48
Í kveðskap Pindars má finna tvenns konar siðfræði. Annars vegar lesum
við um mikilvægi ágætisins sem getur hafið eðalmennið í átt að guðdómn-
um. Þetta er það ágæti sem varð efniviður platonskrar (og aristótelískrar)
siðfræði og leiddi til hugmyndarinnar um guðslíkindi. Hins vegar sjáum
við að Pindar bætir við hugmyndum úr heimi launhelganna um hamingju-
samt handanlíf fyrir innvígða. Hann bræðir saman tvenns konar hefðir
með því að láta fyrri hópinn samanstanda af innvígðum. Á þennan hátt er
Pindar forveri Platons með hugmynd hans um endanlega hamingju hinna
ágætu í framhaldsífinu.
5. Handanrefsing sem endurgjald og hamingja
á síðari hluta fimmtu aldar
Þrátt fyrir áhugann á réttlæti og ágæti sem einkennir höfunda fimmtu
aldar, ekki síst Evripídes og sófistana, er lítið minnst á hamingju og refs-
ingu fyrir handan. Að vísu höfum við Derveni-papýrusinn, sem hefur að
geyma vitnisburð um orfeiska trú á handanhamingju og hugsanlega (tíma-
bundna) refsingu.49 Legsteinar og minnisvarðar þegja að mestu leyti, hvort
heldur varðar refsingu eða hamingju. Eigi að síður má finna a.m.k. þrjár
vísanir í bókmenntum frá þessum tíma (þ.e. fyrir skrif Platons). Undir
lok Pelopsskagastríðsins, árið 405, notar Aristófanes hugmyndina nokkuð
mikið í Froskunum, þar sem hann fjallar um betri örlög hinna innvígðu
(145–63 og 454–58). Þó að hér sé ljóslega gamanleikur á ferð, er látið sem
skilyrði betri handanvistar sé frómleiki og innvígsla.50
Evripídes er dulur og kannski efins í harmleiknum Alkestis (744–46),
sviðsett 438: „Heill þér Alkestis! hljóttu frið handans ljóssins í Skuggaríki
þar sem þú átt þér vísa vist.“ Einnig er ljós vísun til handanhefndar í harm-
leiknum Helenu eftir sama skáld (1013–14), en þó ekki fyrir einstaklinga:
48 Þessa mynd af Hómershetjum á Sælueyju, sem við sjáum fyrst hjá Hesíodos, er
einnig að finna í svonefndri Kvennaská, kannski frá miðri 5. öld. Hér er psychē
hetjunnar einnig ódauðleg og sæl; sjá Clarke, Flesh, bls. 291–92.
49 Um refsinornirnar, sjá S.I. Johnston, Restless Dead, bls. 250–58.
50 Um blending innvígslu og dyggðar hjá Aristofanes, sjá Dover, Morality, bls. 264–65;
sbr. K. Dover, Aristophanes: Frogs, Oxford: Clarendon Press, 1993, bls. 209–10,
251–53; Adkins, Merit, bls. 140–48.