Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Blaðsíða 67

K y n l e g a r s ö g u r
TMM 2014 · 2 67
valdalitlu samfélagi, þjakaðir af smáþjóðarmetnaði og minnimáttarkennd.
Lýsing sögunnar á þessum heimi er áhugaverð söguleg greining en í henni
má líka finna frábærlega dregnar myndir af eftirminnilegum persónum
Íslandssögunnar.
Sitthvað er kunnuglegt í kynjaumræðu þeirra skáldsagna sem komu út
á síðasta ári en annað hefði verið óhugsandi fyrir áratug eða svo. Opinská
skáldsaga Sjóns um samkynhneigðan sextán ára pilt sem selur eldri mönnum
blíðu sína í Reykjavík árið 1918 hefði einhvern tíma vakið hneykslun og
deilur. Slík viðbrögð hafa ekki komið fram opinberlega enn þótt heyrst hafi
af lesendum sem opnað hafa bókina, lesið fyrstu síðuna og afskrifað hana
sem klám, eða það sem verra er, sögu sem upphefur misnotkun. Sagan gefur
raunar upp fleiri bolta sem ekki hafa verið gripnir ennþá en gætu valdið
mörgum vanda. Spurningin um það hvort í aðalpersónunni Mána Steini sé
komin birtingarmynd þeirrar staðalmyndar sem kölluð er „hamingjusama
hóran“ er einn slíkur vandi.
Hvað sem því líður er Mánasteinn Sjóns mikil völundarsmíð og minnir
meira á meistaraverkið Skugga-Baldur en aðrar bækur hans. Frásagnar-
háttur inn, stíllinn og öll aðferð sögunnar kallast á við söguna af Baldri
Skugga syni, Friðrik grasafræðingi og henni Öbbu. Eitt megineinkenni
þessara tveggja bóka er það hvernig þær teygja anga sína um bókmennta- og
menn ingar sögu heimsins með textatengslum.
Oft er þetta augljóst: Máni Steinn er til dæmis forfallinn bíófíkill og ein-
hverjar bíómyndanna sem hann sér í sögunni kveikja tengingar af þessu tagi.
Atburðirnir í Mánasteini gerast að mestu á tæplega tveggja mánaða tímabili
haustið 1918. Í upphafi sögu varpar eldurinn í Kötlu bjarma sínum yfir
sögusviðið, þegar líður á söguna kemur spænska veikin til landsins og borgin
breytist smám saman í vettvang martraðarkenndrar drepsóttar. Fyrir suma
lesendur er þetta kunnuglegt sögusvið. Árið 1920 kom út á dönsku skáldsaga
eftir Gunnar Gunnarsson sem nefndist í íslenskri þýðingu Sælir eru einfaldir
þar sem sviðið er nákvæmlega hið sama. Rétt eins og Jón Oddsson, söguhetja
þeirrar bókar, er Máni Steinn gerður að aðstoðarmanni læknis sem keyrir
milli sjúklinga sem fengið hafa spænsku veikina.
En þræðirnir liggja víðar. Eini vinur Mána Steins er stúlkan Sóla Guðb.
Nafnið getur leitt huga lesandans að jafnöldru hennar, Ástu Sóllilju úr
Sjálfstæðu fólki, og þegar lesandinn er á annað borð farinn að elta slíkar
vísbendingar má líka tengja Mána Stein við Stein Elliða sem gekk um götur
Reykjavíkur í Vefaranum mikla frá Kasmír um svipað leyti og saga Mána
Steins gerist. Og Máni Steinn á sér fleiri nafna í íslenskum skáldsögum,
einn þeirra er aðalpersóna í annarri skáldsögu Sjóns, Engill, pípuhattur og
jarðarber (1994).
Ein leið til að lesa Mánastein er að sjá sögu drengsins sem bakhlið þeirra
bóka sem hér hafa verið nefndar. Reykjavík Sjóns er allt sem Reykjavík
Halldórs Laxness og Gunnars Gunnarssonar er ekki. Í Mánasteini eru